Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Blaðsíða 86

84
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
GENGIÐ MEÐ ÓLAFI ÞORVALDSSYNI
UM 19. ALDAR HAFNARFJARÐARSTAÐ
s
lafur Þorvaldsson, sem
fæddur var 1884 að Asi í
Garðahreppi. Faðir lians
var Þorvaldur Ólafsson bóndi í Ási
og hans foreldri hafnfirzkt, og móðir
Ólafs var Katrín, dóttir Árna Mat-
hiesen, sem átti meginhluta Jófríðar-
staða 1843. Ólafur Þorvaldsson hafði
því góð skilyrði til að þekkja Hafnar-
fjarðarpláss langt aftur á 19du öld.
Sjálfur var Ólafur sögufróður og
liggja eftir hann bækurnar: Harð-
sporar, Hreindýr á íslandi og Áður
en fífan fýkur. í frásögn sinni um
Hafnarfjörð á síðara hluta 19du aldar
gefur Ólafur sér að hann sé á göngu-
ferð með gömlum Hafnfirðingi úr
Suðurbyggð, yfir Brekku og Malir,
og vestur fyrir Læk úteptir í Vestur-
byggð. Hér verður nú gripið niður í
frásögn Ólafs, en hana er að finna í
bók hans „Áður en fífan fýkur“, sem
Skuggsjá gaf út 1968.
„Heilbrigðismálin
í heilbrigðismálum var ástandið
ekki gott, þótt sjálfsagt megi segja,
að víðast á landinu væru þau enn al-
varlegri. Hafnarfjörður var þó í
næsta nágrenni Reykjavíkur, en þar
voru helzt læknar, þótt fáir væru þá,
og því mögulegt að ná til þeirra,
þegar alvarleg veikindi, svo sem
skæðar farsóttir, eða slys bar að.
Hafnfirðingar fengu ekki lækni fyrr
en eftir aldamót, og var Þórður Edí-
lonsson fyrstur læknir þar. Sjúkrahús
var ekki byggt þar fyrr en á þriðja tug
þessarar aldar. Heldur var það talið
til tíðinda á þessum tíma, ef sækja
þurfti lækni til Reykjavíkur, og var
ekki alltaf hægt að fá þá, þótt reynt
væri, þar sem þeir voru lengi ekki
nema einn eða tveir. Oftar var farið
til þeirra með sjúkdómslýsingu, sem
einhver greinagóður maður skrifaði
eða þá ljósmóðirin, sem oft var leitað
til í veikindum. Þegar óhjákvæmilegt
þótti að sækja lækni, töldu menn,
sem hesta áttu, sjálfsagt að lána þá í
læknisferð. Það voru einkum kaup-
menn, sem hesta höfðu á járnum að
vetrinum. Ef flytja þurfti veikan eða
slasaðan mann til Reykjavíkur, eftir
að sjúkrahús kom þar, varð að bera
hann þangað í kassa eða rúmi, væri
hann svo veikur, að hann gæti ekki
setið á hesti. Allir karlmenn voru
boðnir og búnir til þessa sjúkraflutn-
ings, og var sá hópur oft 20-30 menn.
Þetta hélzt fram yfir aldamót, eða
þar til vegur og vagnar komu til sög-
unnar.
Við hverja skipskomu óttaðist fólk
mest þá, að með því fréttist um ein-
hvern skæðan sjúkdóm, sem kominn
væri upp í nálægum löndum og gætu
því einhvern veginn hingað borizt.
Það var ekki fennt með öllu yfir þau
hræðilegu spor, sem stórsóttir, svo
sem stórabóla og síðar mislingarnir
miklu, létu eftir sig. Þessar stórsóttir
orsökuðu ægilegt mannfall, auk ann-
arra hörmunga. í þann tíma stóð fólk
sem sagt varnarlaust uppi fyrir þess-
um vágestum.
Blessaður þrumarinn og
mjólkursopinn
Áður en brauðgerðarhús var sett á
stofn í Hafnarfirði, sendu kaupmenn
eftir brauðum til Reykjavíkur einu
sinni í viku, aðeins þó til eigin nota.
Var alltaf farið með hest undir
brauðin, og sagði faðir minn mér, en
hann fór oft þessar brauðaferðir, að
þær hefðu oft verið erfiðar á vetrum,
lækir allir óbrúaðir og þá oft illfærir í
leysingum. Ferðir þessar lögðust að
sjálfsögðu niður, þegar brauðgerðar-
hús tók til starfa í Hafnarfirði 1875.
Það var Diðrik Proppé, sem átti og
rak þetta brauðgerðarhús til dauða-
dags, 1898, og ekkja hans, frú Helga,
nokkur ár eftir það. Hjón þessi voru
bæði valmenni og heimili þeirra róm-
að fyrir gestrisni og allan myndar-
brag. Færri voru brauð- og kökuteg-
undirnar þá en síðar varð. Rúg-
brauð, sem mest var bakað af, vógu 6
pund og oftast keypt heil. Var algeng
sjón að sjá fólk á öllum aldri labbandi
fjörðinn á enda og til næstu bæja með
brauð þessi undir hendinni án um-
búða; annað þekktist ekki þá. Ávís-
anir á brauð sín gaf Proppé út, svo-
nefnda brauðseðla. — Kaupmenn og
aðrir gátu lagt rúgmjöl inn í bakaríið
og fengu þá jafnmarga brauðseðla og
fékkst úr sekknum af brauðum og
greiddu í bökunarlaun ellefu aura á
brauð. Margir, sem lítil ráð höfðu,
komu bara með sín 6 pund af mjöli,
borguðu ellefu aura og fengu brauð-
ið.
Á þessum árum var lítið af mjólk í
Hafnarfirði. Þótt mjólk væri ekki
daglega á borðum fjöldans, varð að
sjá ungbörnum og veiku fólki fyrir
nokkurri mjólk. Þeir, sem kýr áttu,
sem helzt voru kaupmennirnir, seldu
að vísu það, sem hægt var að láta, en
margir urðu að leita út fyrir kaup-
staðinn eftir mjólk.
Var þá helzt leitað fram í Garða-
hverfi og á uppbæina. Sjaldan var
þessi mjólk sótt oftar en annan eða
þriðja hvern dag og venjulega borg-
uð með innskrift í verzlanir, þegar
um fastar pantanir var að ræða, en
lausakaup oftast borguð með því,
sem borið var í fötunni á mjólkur-
stað, og var það einkum kornvara
eða annað, sem fyrir hendi var. Við-
skipti þessi voru víst ekki alltaf
hárnákvæm, en sjaldan munu þeir,
sem mjólkina fengu, hafa orðið hart
úti í þeim viðskiptum. Mjólk var þá
seld á 12-16 aura potturinn.
Hýrt auga í þennan tíma,
sem annan
Eftir að gagnfræðaskólinn í Flens-
borg tók til starfa kringum 1880, og
aðkomupiltar tóku að sækja hann,