Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Blaðsíða 87

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
85
mátti segja, að allmikið lifnaði yfir
firðinum á hverju hausti við komu
þeirra. Það var allmikil tilbreytni að
fá milli 40 og 50 pilta, alla á bezta
aldri, í byggðarlag, sem var ekki fjöl-
mennara en Hafnarfjörður var á
þeim árum. Ýmist voru piltar í
heimavist eða þeir komu sér niður
hjá fólki í kaupstaðnum. Mörg hafn-
firzk stúlkan mun hafa litið þessa að-
komufugla hýru auga, þegar þeir í
tómstundum sínum gengu um göt-
urnar í smáhópum, prúðbúnir og oft
syngjandi. Stundum léku skólapiltar
sjónleiki, og var það víst einkum til
að afla bókasafni skólans, Skinfaxa,
einhverra tekna.
Engin mengun . . .
Ekkert vatnsból höfðu Hafnfirð-
ingar norðan Hamars á þeim tíma
annað en Hamarskotslæk. Langt
fram á síðustu öld var meiri hluti
byggðarinnar vestan lækjar, aðallega
með sjó fram, og náði vestur fyrir
Fiskaklett. Öll heimili á þessu svæði
sóttu allt vatn í lækinn og skoluðu þar
allan sinn þvott. Var því langur
vatnsvegur hjá þeim, sem vestast
bjuggu. Allt vatn var þá sótt í fötum,
og báru flestir í oki eða létta. Öll
heimili áttu sér vatnstunnu, eina eða
fleiri eftir stærð heimilanna. Alla
rúmhelga daga var fólk að bera vatn;
var það mest fullorðið fólk og ungl-
ingar um fermingu, yngri komu varla
til greina, svo langur var vatnsvegur-
inn hjá mörgum og víða vondur veg-
ur að heimilum. Flestir sóttu vatn sitt
sjálfir, þó höfðu kaupmenn og ef til
vill einhverjir fleiri sína vissu vatns-
bera. Stöku sinnum létu kaupmenn
sækja vatn í tunnu, 120 potta tví-
bytnu, sem borin var í kaðalbörum
(tunnubörum). Allur þvottur var
borinn í lækinn, ýmist á handbörum
eða í bölum. Allan daginn var fólk
við lækinn að skola þvott sinn, þegar
bærilegt var veður. Milli þess, sem
þvotturinn var skolaður, var hann
barinn eða klappaður, sem kallað
var, með þar til gerðu áhaldi úr tré,
sem klapp nefndist, og voru mörg
haganlega skorin. Margt var skrafað
við lækinn, bæði í gamni og stundum
í nokkurri alvöru.
Dansiböllin
— Fram um 1880 voru samkomur
og skemmtanir fólks utan heimil-
anna fáar og tilbreytingarlitlar að
vetrinum. Það voru helzt danssam-
komur stöku sinnum, og voru þær
oftast haldnar hjá Clausen veitinga-
manni; þar voru stundum líka haldn-
ar stærri veizlur. Unglingar komu
stundum saman í hús og bæi og döns-
uðu í rökkrinu, þótt lítið væri hús-
rýmið, og var það helzt þar sem hús-
ráðendur voru glaðir í anda og frjáls-
lyndir. Oftast vantaði hljóðfæri við
þessar dansæfingar, og var þá bara
sungið eða trallað fyrir dansinum.
Mér var sagt, að á einu heimili hefði
húsbóndinn stundum við þessi tæki-
færi setið á kistu með kúptu loki,
spilað fyrir dansinum á sög og sungið
undir: Hafliða dansar senn við
Byggðarendamenn o.s.frv. — ogorti
jafnóðum. Ekki mun hann hafa not-
að sögina svo sem nú gera þeir, sem á
það hljóðfæri spila. Nei, hann sat á
öðrum enda sagarblaðsins, en lyfti
hinum upp eftir hljóðfallinu, að sagt
var, og lét hann slást við kistulokið.
Allir skemmtu sér ágætlega, og það
var fyrir mestu. Kaupmenn buðu
vinnufólki sínu frá sumrinu einu
sinni eða tvisvar á vetri á danssam-
komur, sem haldnar voru í pakkhúsi
verzlananna, og voru samkomur
þessar nefndar pakkhúsböll. Á böll-
um þessum var óvenjulega mikið
húsrúm, fólkið margt og dansað fram
á bjartan dag, og sáu kaupmenn gest-
um sínum fyrir góðgerðum. Voru
skemmtanir þessar einar beztu og
fjölmennustu samkomur vetrarins,
og áttu þær sér stað fram á þessa öld.
Fátt mun hafa verið um dansleiki,
sem aðgangur var seldur að, fyrr en
eftir að Góðtemplarahúsið var
byggt, um 1888. Með smíði Góð-
templarahússins hófst í rauninni nýtt
tímabil í félags- og skemmtanalífi
Hafnfirðinga. Voru það aðallega
hinar tvær nýlega stofnuðu stúkur,
Daníelsher og Morgunstjarnan, sem
að þessu aukna skemmtanalífi stóðu,
í því skyni að afla hinu nýja en skuld-
uga húsi þeirra nokkurra tekna. Eft-
irsóttasti dansleikurinn á þeim árum
var hið svonefnda grímu- eða þrett-
ándaball. Hófst það kl. 6 að kvöldi,
og fékk enginn ógrímuklæddur að
dansa fyrstu 3 tímana, eftir það fengu
allir að dansa, sem vildu. Danssam-
komur stóðu þá oft til kl. 4-6 að
morgni. Margt fólk úr Reykjavík
sóttu þrettándaballið, bæði grímu-
búið og ógrímubúið. Allt þetta fólk
kom og fór gangandi, að heita mátti
hvernig sem veður og færð var. Eftir
að Góptemplarahúsið var byggt,
tóku Hafnfirðingar leiklistina í sína
þjónustu, og voru fyrst einkum sýnd
hin gömlu íslenzku leikrit, svo sem:
Hrólfur og Narfi, Sigríður Eyjafjarð-
arsól, Nýársnóttin, Skuggasveinn
o.fl. Menn komu stundum frá
Reykjavík og fengu húsið til fundar-
eða skemmtanahalds, t.d. kom Þor-
lákur Ó. Johnson kaupmaður stund-
um og sýndi skuggamyndir, og fleiri
kunna þeir að hafa verið, sem fengu
húsið til einhverra afnota.
Formannatal
Það má segja, að flestir karlmenn,
sem náð höfðu nokkrum þroska á
umræddu tímabili, þ.e. síðari helm-
ingi síðustu aldar, í Hafnarfirði, væru
sjómenn að meginatvinnu, og margir
þeirra afburða sjómenn, svo sem fyrr
hafði verið og síðar varð.
Marga ágæta formenn, sem bæði
voru lánsamir stjórnendur svo og
ágætis aflamenn, átti Hafnarfjörður
á síðari helmingi síðustu aldar. Ég
nefni hér nöfn nokkurra þessara
manna, flesta þeirra man ég, aðra
heyrði ég talað um.
Úr Suðurfirðinum: Gísli Þórðar-
son í Óseyri. Gísli varð sóttdauður á
bezta aldri. Eftir hann Einar Vigfús-
son, er fór með skip Haralds Möllers
í Óseyri, er hann tók þar við búi að
Gísla mági sínum látnum. Ásbúðar-
bændur: Halldór Helgason og Guð-
mundur Sigvaldason. Þeir reru úr
Flensborgarmöl. Guðmundur Guð-
mundsson á Hellu reri úr Hamars-
möl.
Norðan við Hamarinn: Jón í Und-
irhamri í Egilsonsmöl.
Vestan lækjar: Brúarhraunsbænd-
ur: Guðmundur Ólafsson og Magnús
Halldórsson. Gunnar Gunnarsson í
Gunnarsbæ. Þorkell Snorrason í