Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Síða 96

94
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
DEGINUM FYLGIR NÓTT
OG NÓTTINNI NÝR DAGUR
Svo skall á heimsstyrjöldin hin
fyrri (1914-18) en allt gekk að
óskum fyrir okkur íslending-
um fram til 1916, en þó tók verðlags-
þróunin að snúast okkur í óhag. All-
ur kostnaður hækkaði, einkum laun,
en fiskverðið stóð í stað í fyrstu, en
fór síðan lækkandi uppúr 1920. Eftir-
stríðsárin urðu erfið, en þau hófust
með verðhruni á síld 1919. Miðað við
verðvísitölu 100 í inn- og útflutningi
1914 var verðvísitala innflutnings
orðin 453 árið 1920 en verðvísitala
útflutnings 258 og 85% af útflutn-
ingnum var fiskur. Sem sagt: kostn-
aður hafði fjórfaldast frá stríðsbyrj-
un, en fiskverð aðeins tvöfaldast. Og
allt versnaði þetta næstu ár.
Árið 1920 hafði verð á tonn af full-
verkuðum þorski verið kr. 1171,-;
1921: 1111 kr.; 1922: 1052; 1923: 822
kr.
Hafnfirðingar fóru ekki illa útúr
síldarverðhruninu. Þeir voru þá ekki
með neinn síldarútveg, sem hét og
enga söltunarstöð, að minnsta kosti
enga söltun, sem hafi orsakað stórt
tap. Þeir voru allir í þorskinum um
þessar mundir og þar fengu þeir
skellinn ekki lítinn 1921-22, þá rúll-
aði yfirum stærsta fyrirtækið, Book-
less Bros. í sama mund hætti næst
stærsta fyrirtækið Birrel & Co, og
þar næst Davidson & Hobbs, en það
fyrirtæki hafði keypt Haddenstöðina
og gert út þrjá kúttera og tvo vélbáta,
en þar kom nú fyrirtæki í staðinn,
Geir Zoega keypti Haddenstöðina
og kom með togarann Geir til Hafn-
arfjarðar. Allt þetta varð náttúrlega
mikil blóðtaka í bæjarlífinu, því að
það hafði einnig gerzt á þessum árum
skömmu fyrir gjaldþrotin að fólki
hafði fjölgað um 500 manns, og bæj-
arbúar orðnir 2700 manns.
Hafnarfjörður hafði fengið kaup-
staðarréttindi 1908 og um leið eigið
lögsagnarumdæmi og skil urðu með
Hafnarfirði og Garðahreppi. Þá
höfðu bæjarbúar verið um 1500 tals-
ins.
Þegar Bandamenn tóku helming
skipa, eða 10 íslenzka togara til hern-
aðarþarfa 1917 höfðu Hafnfirðingar
ekki selt sína togara.
Bandamenn töldu sig ekki þurfa
fleiri, því að vitað er að þeir höfnuðu
kaupum, þegar þeir höfðu fengið
þessi 10 skip.
Ekki er þekkt afstaða Hafnfirðing-
anna í þessu sölumáli. Það getur
verið að þeir hafi alls ekki boðið sína
togara til kaups, þegar kaupin fóru
fram 1917. Bandamenn réðu verð-
inu. Þeir, sem voru fúsir til að ganga
að skilmálunum strax, töldu sig
hagnast á sölunni, því að togaraflot-
inn væri að taka breytingum til
stækkunar og þau skip, sem byggð
voru á fyrsta áratug aldarinnar voru
að verða of lítil, og hugðust láta
byggja sér ný skip eftir stríðið. Það
varð mörgum að falli — skipin urðu
miklu dýrari en þeir höfðu gert ráð
fyrir. Söluverð dugði ekki líkt því
fyrir nýjum skipum, sem voru 70
tonnum stærri að meðaltali en fyrri
skipin, og smíðakostnaður stór-
hækkað á stríðsárunum. Félag eitt,
hafði selt sinn togara fyrir 500 þús.
kr. 1917, og lét smíða sér nýjan eftir
stríð, sem kostaði 670 þús. kr. Hinn
nýji togari kom þá með ntikla skuld á
sér og með verðlaginu, sem lýst er
hér að framan, kostnaðurinn hækk-
aði langt umfram hlutfallslega hækk-
un fiskverðs, fór skipið beint inn í
taprekstur. Svona gekk það til fyrir
öllum, sem létu smíða sér ný skip
eftir styrjöldina, en salan hafði verið
bundin því af hálfu íslenzkra stjórn-
valda að menn, sem seldu 1917 yrðu
að kaupa eða láta smíða ný skip eftir
styrjöldina. Útlitið var því ekki glæsi-
legt fyrir togaraútgerðina, einkum
var svo í Reykjavík en togaraútgerð
var orðin aðalútgerð Reykvíkinga,
sem höfðu algera foryztu í togara-
útgerð með 23 skip. Reykvíkingar
fengu 16 ný skip eftir stríðið, en
Hafnfirðingar aðeins eitt skip, Geir,
og áttu þá þrjá togara og það var
aðalútgerðin eftir hina miklu gjald-
þrotahrinu Hafnfirðinga 1921-22,
þar sem kútteraútgerðin var liðin
undir lok að heita mátti. í Hafnar-
firði gerði Einar Þorgilsson þó enn út
kútterinn Surprise og leigði kútter
Ester.
Vélbátaútgerðin hvarf einnig með
útlendingunum (Norðmönnum). Á
einu ári eða milli áranna 1921 og 1922
lækkuðu útsvör úr 110 þús. niður í 91
þús.
En jafnt og Hafnfirðingar urðu
fyrir þessum áföllum voru útgerðar-
skilyrði að batna 1923.
Kostnaður hafði hætt að hækka
1923 og verðvísitala inn- og útflutn-
ings snúizt svo hressilega við, að
verðvísitala útflutnings var nú 249 á
móti innflutningsvísitölu 246 og það
ekki lítil breyting frá því dæmið var
hið ógnþrungna, innflutningsvísitala
453 móti 258 í útflutningi.
Þó um seinan væri fyrir Hafnfirð-
inga og fleiri, sem báru lágt höfuðið
eða fóru alveg yfirum á eftirstríðsár-
unum, þá varð árið 1923 til að rétta
margan af, sem hjarað hafði hallæris-
árin.
Einar Þorgilsson, sem hafði látið
sér hægt í útgerð þessi eftirstríðsár.
Hann brást nú hart við og keypti 1924
togarann Surprise frá Englandi. Og
ekki er um að spyrja að sú útgerð bar
sig strax. Það var aldrei peningalegt
tap á Surprise þau 20 ár, sem E.Þ.
átti skipið.
Þá var og í þennan mund að Víðis-
félagið keypti togarann Ver frá
Reykjavík og með hann var skip-
stjórinn, einn mesti aflamaður tog-
araflotans í 34 ár, Snæbjörn Ólafsson
frá Gestshúsum á Álftanesi. (Hann
var kvæntur konu úr Hnífsdal. Það
fiskaðist á þær).