Sjómannadagsblaðið - 01.06.1997, Blaðsíða 80

80
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
Svanurinn sendur á handfæraveiðar á
meðan hann var að bíða eftir haust-
vörunum. Eg man ekki hve margir
skipverjar voru á Svaninum en geri
ráð fyrir að þeir hafi ekki verið fleiri
en sjö eða átta. Eg man að einn þeirra
hét Larsen, stuttur og digur. Hans
embætti var að salta fiskinn sem
veiddist yfir sumarið. Á þeirri vertíð
voru nokkrir Ólsarar á Svaninum, ég
held fimm eða sex, og þótti okkur
strákunum að minnsta kosti að þeir
væru forframaðir þegar þeir komu
heim að haustinu.“
Elsta akkerisvinda um endi-
langt Danaveldi!
„Það var venja og sjálfsögð skylda
að hjálpa Svaninum til að komast út
af höfninni og það fyrsta sem gera
þurfti var að ná upp akkerum, en þau
voru stór og þung og akkerisfestar
furðu langar og gildar járnkeðjur.
Spilið eða akkerisvindan mun hafa
verið af elstu gerð sinnar tegundar
„um endilangt Danaveldi" eins og
Svanurinn sjálfur, og sett í hann þeg-
ar hann var smíðaður 1777. Spilið var
um faðmur á lengd og lá þversum á
þilfarinu framarlega. Það var sívalt og
mjórra um miðjuna en til endanna.
Undir því voru tveir miklir trékubbar
sem lyftu því um fet frá þilfarinu.
Ekki var vél þessari snúið með sveif-
um, eins og oftast var á slíkum verk-
færum, að öxull stóð út úr báðum
endum sívalningsins og voru sveifar
settar á endana og spilinu snúið með
handafli. En á Svaninum var aðferðin
sú að fjögur ferköntuð göt eða holur
voru til endanna á spilinu með jöfnu
millibili og vissu upp og niður, fram
og aftur. Síðan voru teknir tveir
„handspaðar“ (orðið er líklega afbök-
uð danska) en það voru eikarstautar
um fimm feta langir, á við karlmanns-
handlegg að gildleika, sívalir en fer-
kantaðir upp eftir öðrum endanum.
Tveir menn voru um hvern hand-
spaða.
Nú var ferkantaða endanum stung-
ið niður í það gatið sem upp vissi, á
báðum endum vindunnar, og því næst
neyttu allir fjórir mennirnir afls til að
ýta á handspaðana, þangað til endar
þeirra námu við þilfarið. Þá hafði
spilið snúist fjórða part úr umferð.
Síðan voru handspaðarnir teknir úr
götum sínum og settir í göt þau sem
nú voru komin ofan á. Þegar þetta
hafði gerst fjórum sinnum var kominn
einn snúningur — eða með öðrum
orðum, spilið hafði snúist einu sinni
um ás sinn. Ef menn voru nokkurn
veginn handfljótir við þennan starfa
hafa þeir snúið spilinu þrjá til fjóra
snúninga á mínútu, en við hverja um-
ferð náðist svo langur spotti af akker-
iskeðjunni sem svaraði ummáli vind-
unnar. Aðferðin var seinleg, því ber
ekki að neita, en hún hafði verið látin
nægja í 116 ár og ekki kom að því að
henni yrði breytt „samkvæmt kröfum
nútímans" því nú hafði akkerum
Svansins verið létt í seinasta sinn.
Þegar akkerin voru laus úr botni var
farið að draga upp segl þau er þurfi,
en þau voru mörg á Svaninum, ég
held ein tólf. Fyrir kom það ef logn
var að þá þurfti að „búgsera“ skipið
út: róðrarbát, sexæring, var beitt fyrir
og skipið róið út svo langt sem þurfa
þótti. Var ekki skilið við skipið fyrr en
það var orðið sjálfrátt ferða sinna á
sjónum."
Mesta sorg í manna minnum
„Um haustið 1893 sigldi Svanurinn
inn á Ólafsvíkurhöfn í seinasta sinn.
Þá var búið að skipa út talsverðu af
vörum þegar hann rauk upp með
norðaustangarð, svo hætta varð af-
greiðslu skipsins. Og eftir nokkra
daga lá Svanurinn strandaður uppi í
sandinum og var það meira áfall en
tlest annað sem hugsanlegt var að
komið gæti fyrir. Það kom fyrir að
bátum hlekktist á og menn fórust úti á
sjó eða í lendingu. Þá var sorg hjá
þeim sem höggið dundi á, en aðrir
þökkuðu forsjóninni fyrir að þeim var
hlíft og héldu gleði sinni.
En þegar Svanurinn var lagstur á
börurnar, þá syrgðu allir, ungir og
gamlir, karlar og konur, hver eftir því
sem hann var skapi farinn. Ég gæti
nefnt með nafni konur sem reikuðu
sinnulausar um strandstaðinn með
þungum ekka og aðrar sem óðu grenj-
andi um plássið í hamslausri sorg og
eins og óhuggandi. Svanurinn var ást-
vinur allra og nú áttu allir honum á
bak að sjá...“
„Sveif í vindi fley...“
„Svanurinn var enginn siglinga-
vargur en hann var traust skip og far-
sælt og komst ferða sinna alveg eins
og önnur kaupför, sem hraðsigldari
voru. Auðvitað gátu eðlilegar tafir
seinkað ferðinni en um slíkt var ekki
fengist, þar voru annarleg öfl að verki
sem enginn maður í víðri veröld réði
við í þá daga. Margar kynslóðir höfðu
tekið sér fari með honum: „Biskupinn
í Görðum“ lýsir á sínum tíma gleði
sinni yfir því að amtmaðurinn vinur
hans muni „sigla með „Svanen,“ sem
ég þekkti í mínu ungdæmi sem hið
heppnasta skip á Vesturlandinu. Þetta
skrifar hann sjötugur og hefur haft
góðan tíma til þess að kynnast Svan-
inum, því þeir voru jafn gamlir, bisk-
upinn og Svanurinn, báðir frá árinu
1777.“
Löngu síðar gerist það svo að þjóð-
skáldið Steingrímur Thorsteinsson —
eina skáldið sem alist hefur upp undir
Jökli — að sögn Oscars Clausen —
sigldi í fyrsta skipti með Svaninum.
Það var á þilfarinu á Svan sem hann
orti kvæðið til Snæfellsjökuls, sem
endar á þessu erindi:
„Ég sáþig síðl’á kveldi,
sveifí vindi fley,
rennandi röðuls eldi
roðinn og vissi ei,
er þúfa hvatf mér hæsta þín,
hvort aðföldu hana sjón
haf eða tárin mín. “
„Þægindin“ um borð
Og enn vitnum við í minningar
Björgúlfs Ólafssonar:
„Ég varð aldrei svo frægur að
koma ofan í káetuna á Svaninum á
meðan hann var á floti og Pjetursen
var húsbóndi þar. En eftir að hann var
kominn upp í sandinn leið víst varla
nokkur dagur svo að við strákamir
könnuðum ekki þar hvern krók og
kima og þá bæði káetu og lúkar. Ég
man ósköp vel eftir þeim vistarverum
og ekki mundu þær þykja göfug salar-
kynni nú, þegar við förum um höfin á
„fljótandi hótelum." Við mundum
kalla það smákompur einar sem far-
þegar, háir sem lágir, urðu að hírast í
á ferðum sínum milli landa, höfðingj-
ar og burgeisar aftur í hjá kapteinin-