Eimreiðin - 01.05.1969, Síða 27

haskólabréf frá laganema
97
leyti samstöðu með félagslegum fyriibærum hennar. Beygi maður samt
sem áður ekki hné fyrir almættinu, heldur spyrji: Hvað er sök? Þá
hljóðar svarið: Það sem saknæmisreglan tekur til.
Þessi regla er uppistaða i fræðikerfi löglræðinnar, hún hefur ákveðna
merkingu, en þau hugtök, sem hún er byggð upp af hinsvegar enga
aðra en þá, sem þau draga af stöðu sinni innan merkingar heildarinn-
ar. Hér er galli á fræðinni: með tímanum hafa týnst niður milliliðir
og endaskipti verið höfð á orsök og afleiðingu; maðurinn er sekur, fyrst
reglan segir að svo sé, enda þótt reglan sé ekki annað en lýsing á sam-
kennum þeirra atburða, sem menn telji helzt til sektar.
Almennt er talið að refsiverður sé sá atburður, sem lög nái til.
Aðra skýringu fær laganeminn ekki, og hann má vara sig að knýja
ekki á, því að þá er hann dottinn útúr fræðinni. Forsendan er þó
bæði merkingalaus og haldlaus, hún inniheldur á líkan hátt og sak-
næmisreglan sjálf hugtakið, sem henni er ætlað að varpa Ijósi yfir.
(Hvernig væri, Ármann, ef nútíma rökfræði væri felld inní laganámið;
yrði það eins og að blanda saman sýru og basa?)
Lögfræðin á sjálfstæði sitt sem fræði undir, að meginreglur hennar
og einstakar lagasetningar séu í sjálfu sér álitin aflhæf form; fram-
angreind hringrök eru fræðinni nauðsynleg; ef spurningunni er haldið
til streitu, skynsamlegrar niðurstöðu leitað, gufar fræðin upp og niður-
staðan verður heimspekileg.
Að sliga vitiborna hugsun er meginviðfangsefni laganámsins. Nem-
inn verður að ávinna sér auðsveipni í því mæli, að gagnvart vissri
merkjasamröðun bregðist hann við með hugarfarslega ósjálfstæðum
hætti og hafi í frammi tilskilið hátterni. Merkin, lagasetningin, eru
upphaflega stafir á pappír og síðan innrætting í geymd minnis hans.
Og hann verður viðskila við merkingarlega samstöðu setningarinnar
við önnur raunsönn fyrirbæri. Viðskilnaðurinn verður með þeim hætti
að linnulítil endurtekning hennar mótar honum venjur, og setningin
öðlast gildi í sjálfri sér. Þannig er uppistaðan í laganámi ódulbúinn
heilaþvottur. Laganemar sjálfir gangast inná þá skyldukvöð að verða
það, sem þeir kalla júrísósa. Laganemanum er innrætt venjukerfi
laganna. Sjálf eru lögin sannanlega hvergi til nema í slíkri samræmdri
venjumótun; reflexar við merkjum á pappír. Og laganeminn gengst
undir að láta að verulegu leyti sjálfstæði í hugsun, verða að venjuróbót,
sem sér um hátternisstjórn þegnanna í samfélagi hans.
Heilaþvottur þessarar greinar er opinber staðreynd. Hinsvegar
er hann allur pukurslegri við innrætingu annarra háskólagreina. Og ef
gerður er samanburður við vísindi almennt, kemur í ljós, að lög-
fræðin er þrátt fyrir allt heiðarlegust greinanna. Vísindin ætla lögmálum
sínum stað í umhverfinu — félagsvísindin í samfélaginu, raunvís-
indin í náttúrunni — en lögmálin eru undantekningarlaust orðin til