Eimreiðin - 01.05.1969, Síða 34

104
EIMREIÐIN
En við þjóðfélagskerfi sem byggir á öfgum í hverskonar mynd eru
lítil skilyrði fyrir samfelldri framvindu þekkingaröflunar manna. Þann-
ig er því háttað hér við lýðræði og blandað hagkerfi. Lýðræðinu fylgir,
að samkvæmni kennisetninga er ókannað mál, og efnahagsöfgunum, að
greind nemanda er miðuð við rými (capasitet) huga þeirra. Ónáttúru-
legum gerfismíðum er þrykkt inn í huga nemenda á barnaskólastigi;
unglingar á miðskólastigi verða að aðlaga sig að minnsta kosti þremur
ósamræmdum hugmyndum um sannleikann; menntaskólanemar verða
að leggja sig fram við að laga sig að þjóðfélagsháttum, sem liðu undir
lok fyrir mörgum áratugum síðan — fólk á þeim aldri, þegar náttúr-
legt eðli þess leggur hvað harðast að því, að það lagi sig að samtíma sín-
um. Spurningin: til hvers? spurning um upprunaleik; löngunin eftir
persónulegum kynnum og upplifun; þráin eftir samræmi; en fyrst og
fremst orðin, sem barnið hefur frá upphafi lært að tengja frjóustu
lífsnautn sinni, að sjá fyrir hugskotssjónum sínum óskiljanleikan
breytast í skiljanlegan þátt í stærri heildarmynd, — orðin; til hvers?
eru hunzuð. Nemandinn fær aldrei að vita til hvers hann lærir. Hann
er neyddur til að taka í sig allskonar upplýsingar, sem flestar eru
til orðnar fyrir þá ástæðu, að einhverjir menn einhversstaðar leituðu
sér fullnægju við þessari sannannlegu þrá, að fá að vita til hvers.
Þörf nemandans fyrir samhengi er nýdd niður með ómennskum hætti.
Og oftast er hún lémögnuð orðin, löngu áður en námsferli hans lýk-
ur, eða hún hefur skroppið saman og takmarkast við sérstakt svið. „Ef
saltið deignar, með hverju á þá að salta það?“
Ég man afstöðu mína til sjöttu bekkinga í Menntaskólanum við
Lækjargötu, þegar ég var sjálfur byrjandi þar. Framanaf gerði ég mér
alls enga grein fyrir tilveru þeirra, svo fór að mótast með mér óljós
hugmynd um háþróaða manngerð, sem í einu og öllu tilheyrði æðra
þekkingarsviði. Hvernig ég yrði hlutgengur meðal slíkra útvalninga,
gat ég ekki ímyndað mér og engan veginn líkur á að umskipti frá
bekk til bekkjar hefðu að niðurstöðu slíka fullkomnun. Raunar hafði
ég allsenga löngun til að ná því marki, heldur leit það sömu augum og
ég leit menntun yfirleitt: það er bara svona. Ennfremur bar ég ekki
virðingu fyrir neinum einstökum meðal efstu bekkinga, né ákveðinni
manngerð eða kostum. Það var yfirskilvitleiki sjálfs stigsins, eins og það
kom mér fyrir sjónir, sem vakti mér ógn og furðu.
Nú veit ég, að þetta var mitt framlag til hins almenna drifafls þjóð-
félagsins. Sú hylling, sem embætti er í augum þess, sem neðar stend-
ur, knýr fram metnað hans og þar með viðurkenningu hans á kerfinu.
í embættinu sjálfu er maður, sem gerir sitt ítrasta til að fela efa sinn á
merkileik þess, svo að hann annarsvegar glati ekki þeirri trú, sem nú
er orðin honum venja, hinsvegar stöðu sinni og þar með öryggi, sem
komið er undir viðurkenningu hinna.