Tímarit lögfræðinga - 01.11.1986, Page 4

er, að hinn brotlegi sjálfur eða almenningur upplifi afkynjun sem eitthvað ann-
að en refsingu. Líkamlegar refsingar hafa fyrir löngu verið lagðar niður á Is-
Iandi, og í íslenskri refsisögu þekkjast ekki heldur nein dæmi þess, að afkynj-
un hafi verið neytt upp á nokkurn mann.
Afkynjunarákvæðin voru lögfest á timum, er menn trúðu á alls kyns meðferð
og aðgerðir á brotamönnum án þess að viðhlítandi vísindagrundvöllur væri
fyrir árangri, auk þess sem þær reyndust oft ranglátar og mun harðari viður-
lög en hefðbundnar refsingar. Löggjöf af þessu tagi kom til sögunnar í fáein-
um löndum á 4. og 5. áratug aldarinnar, á tímum þeirrar hugmyndafræði, sem
fæstir vildu lifa á nýjan leik. Afkynjunarákvæði laga gerðu yfirleitt ráð fyrir
samþykki brotamanns, að undanskildum dönskum, finnskum og íslenskum
lögum svo og norskum og þýskum lögum á nasistatímanum. í Danmörku var
ákvæðið um nauðungaraðgerðir afnumið árið 1973. Vafasamt er, að slík á-
kvæði standist nú samkvæmt mannréttindasáttmálum þeim, sem ísland er
aðili að, sbr. augl. nr. 11/1954 um fullgildingu Evrópuráðssamnings um vernd-
un mannréttinda og mannfrelsis, 3. gr. samningsins og augl. nr. 10/1979 um
aðild að alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, 7. gr. samn-
ingsins.
Afkynjun er ómannúðlegt og grimmilegt andsvar við alvarlegum, stundum
villimannlegum afbrotum. Hún er dæmi um táknræn viðbrögð með sterkum
hefndarblæ í anda hinna fleygu orða: auga fyrir auga og tönn fyrir tönn. Ef við
á annað borð teljum tilganginn helga meðalið, kemur þá ekki til álita að taka
upp dauðarefsingu við manndrápum af ásetningi? Eða erum við reiðubúin að
viðurkenna, að líkamsrefsingar, hverju nafni sem nefnast, séu andstæðar
menningar- og mannúðarviðhorfum nútímans?
Það er vart réttlætanlegt að veita mönnum vald til aðgerða, sem leitt geta
af sér djúpstæða röskun á sálarlífi einstaklings, félagslegri imynd hans og
jafnvel ytri líkamlegum einkennum. Meira að segja árangur afkynjunar er um-
deilanlegur. Þeir, sem sekir gerast um kynferðisbrot gegn börnum, eiga oftast
við einhver sálræn vandamál að stríða. Þess vegna er vart við því að búast, að
afkynjun hafi umtalsverð varnaðaráhrif gagnvart öðrum en hinum brotlega
sjálfum. Og raunar er óvíst, að aðgerðin beri þann árangur gagnvart honum,
sem til er ætlast. Hin sálrænu vandamál geta brotist út ( mörgum ófyrirsjáan-
legum myndum.
Jafnvel afkynjun með samþykki hins brotlega er hæpin. Reynslan erlendis
hefur sýnt, að sjaldan er það samþykki veitt af heilum hug.
Lög nr. 16/1938 eru Ijótur blettur á íslenskri löggjöf.
Jónatan Þórmundsson
150