Tímarit lögfræðinga - 01.11.1986, Side 32

Sem dæmi um samninga, þar sem annar samningsaðilinn öðlast svo
miklar vanefndaheimildir, að ósanngjarnt getur talizt, má nefna ýmsa
kaupsamninga um lausafé með eignarréttarfyrirvara. I slíkum samn-
ingum er algengt, að ákveðið sé, að ef vanskil verða á greiðslu kaup-
verðs, geti seljandi „með eða án aðstoðar fógeta“ tekið söluhlutinn úr
vörzlum kaupanda. Er þá við það miðað, að seljandi þurfi ekki að end-
urgreiða þann hluta kaupverðsins, sem þegar hefur verið inntur af
hendi. 1 þeim tilvikum, sem kaupandi hefur greitt umtalsverðan hluta
kaupverðsins og söluhlutur hefur ekki rýrnað tiltakanlega í verði, get-
ur slíkt ákvæði orðið ósanngjarnt og þar með andstætt reglu 36. gr. 1.
nr. 7/1936. Er hér talið, að í slíkum tilvikum geti kaupandi krafið selj-
andann um endurgreiðslu á hluta kaupverðsins, og verður að telja kaup-
anda eiga þennan rétt, þó svo að seljandi hafi verið settur inn í um-
ráð söluhlutar með beinni fógetagerð, enda er það ekki hlutverk fógeta-
dóms að dæma um skuldaskil aðilja, sbr. HRD XLI (1970), bls. 700.
Sem dæmi um samninga, þar sem vanefndaheimildir eru takmarkaðar
með þeim hætti, að ósanngjarnt getur talizt, má nefna samninga eða
samningsákvæði um undanþágu frá bótaábyrgð.
I fyrsta lagi undanþiggur seljandi sig stundum ábyrgð á eiginleikum
söluhlutar. Er þetta ýmist með þeim hætti, að undanþágan tekur til
eiginleika söluhlutarins sem heildar eða, eins og algengara er, að selj-
andinn undanþiggur sig ábyrgð á eiginleikum einstakra þátta hins selda.
Það er t.d. þekkt, að þeir, sem flytja inn og selja bifreiðar, undanþiggja
sig ábyrgð á eiginleikum hjólbarða þeirra.
I öðru lagi undanþiggur seljandi sig oft bótaskyldu með þeim hætti,
að einungis tjón, sem verður með nánai’ tilgreindum hætti, telst bóta-
skylt. Þannig er stundum áskilið, að tjón þurfi að verða vegna ásetn-
ingsverka seljanda eða starfsmanna, sem hann ber ábyrgð á, til þess að
bótaskyldu sé til að dreifa. Þá takmarkast bótaskylda seljanda stund-
um í samningi við skemmri tíma en leiðir af 54. gr. 1. nr. 39/1922 (oft
6 mánuði) eða, eins og tíðkast í kaupsamningum um bifreiðar, að bóta-
skyldan takmarkast við, að bifreið hafi verið ekið minna en ákveðinn
kílómetrafjölda.
Fræðimenn hafa almennt talið, að ef sá, sem undanþiggur sig bóta-
ábyrgð eða menn, sem hann ber ábyrgð á, veldur tjóni af ásetningi eða
stórkostlegu gáleysi, geti hann ekki borið slíka ábyrgðartakmörkun
fyrir sig.24)
I dómaframkvæmd má einnig finna dæmi þess, að slíkum samningum
24) Sjá t.d. Henry Ussing: Obligationsretten, Almindelig del, bls. 161-162.
178