Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Side 20

laga og réttar. 1 öðru lagi harðvítug gagnrýni þeirra á eldri kenningar
í réttarheimspeki. Verður nánar vikið að þessu í lok ritgerðarinnar.
Sá kostur hefur verið valinn að fjalla lítillega um hugmyndir hvers
og eins þeirra manna sem hér koma við sögu, en reyna síðan í lokin
að draga saman sameiginleg einkenni.
2. AXEL HÁGERSTRÖM3
2.1. Inngangur
Það er nánast regla að menn hefja umfjöllun um þennan sérstæða
hugsuð með nokkrum afsökunum. Staðreyndin er sú að það er ýmsum
erfiðleikum bundið að gera í stuttu máli grein fyrir megininntakinu í
heimspeki Hágerströms. I fyrsta lagi fer meira fyrir gagnrýni í ritum
hans á kenningar annarra manna, en minna fyrir eiginlegum réttar-
heimspekilegum kenningum. Með því er þó ekki gert lítið úr framlagi
hans. I öðru lagi eru rit hans svo óaðgengileg og torskilin að tilraun
til að endursegja skoðanir hans eru ávallt nokkurri óvissu háðar. Til
að freista þess að fá einhverja röklega samfellu í þá sögu sem hér er
leitast við að rekja er fyrst gerð grein fyrir þeim þekkingarfræðilega
grundvelli sem Hágerström vinnur út frá. Síðan verður rakin stutt-
lega gagnrýni hans á eldri kenningar. Að síðustu verður reynt að setja
fram kenningar Hágerströms sjálfs varðandi ýmis lykilhugtök réttar-
heimspekinnar.
2.2. Hágerström og þekkingarfræðin
I þekkingarfræði sinni kennir Hágerström helst skyldleika við Vínar-
skólann svokallaða og þá rökfræðilegu raunspeki (logical positivism)
sem hann boðaði. I sinni einföldustu mynd felst stefna þessi í þeirri
3 Axel Hagerström (1868—1939) var mestan hluta starfsævi sinnar prófessor í heimspeki
við háskólann í Uppsölum. Hann var ekki menntaður í lögum, en áhugi á réttar-
heimspeki vaknaði fyrst og fremst vegna áhuga hans á siðfræði, sem var hans aðal
kennslugrein. Verk Hágerströms voru að mestu óþekkt utan Skandinavíu þar til árið
1953, að gefið var út í Uppsölum safn ritgerða eftir hann í þýðingu cnska heimspek-
ingsins og háskólakennarans C. D. Broad undir heitinu Inquires into the Nature of
Law and Morals, (hér eftir kallað Inquiries). Við samsetningu þessarar ritgerðar var
var aðallega stuðst við þetta rit, enda er f því að finna helsta framlag hans til réttar-
heimspeki. Hagerström ritaði aðallega á sænsku og þýsku. Þykir ritstíll hans á þessum
málum með afbrigðum erfiður. I-Iefur þýðandanum verið hælt fyrir það að gera nánast
óskiljanlegan texta illskiljanlegan! Af öðrum ritum Hágerströms sem mikilvæg teljast
fyrir réttarheimspekina eru Das Prinzip der Wissenschaft, Uppsölum 1908, Der römische
Obligationsbergriff im Liclite der allgemeinen römischen Rechtsanschauung, 1. bindi,
Uppsölum 1927.
150