Tímarit lögfræðinga - 01.12.1989, Blaðsíða 37

efnahag hans var háttað. Sökunaut var raunverulega í sjálfsvald sett,
hvort hann greiddi sekt eða afplánaði hana. Þess voru dæmi — og
eru enn, að sökunautar, sem telja sig dæmda samkvæmt ranglátum
lögum, sæki fast að komast í afplánun til að mótmæla lögunum eða
dóminum á áhrifaríkan hátt og reyni þannig að gera sig að píslar-
vottum.25 Sem dæmi má nefna meiðyrðamál og hundamálin svoköll-
uðu. 1 þessum málum hefur fjárnámsleiðin einna helst verið reynd,
samkvæmt sérstökum fyrirmælum dómsmálaráðuneytisins sem æðra
stjórnvalds. Vitanlega er það óheppilegt og stríðir gegn tilgangi refs-
ingar, að sökunautar geti sjálfir kosið sér viðurlög með þessum hætti
svo og að viðurlög, sem ætlað er að koma niður á fé sökunauts, komi
niður á frelsi hans, og það jafnvel þótt hann eigi nægt fé til sektar-
greiðslu.
Víðtæk notkun vararefsingar tryggir betur jafnræði en nauðungar-
innheimta að því leyti, að frelsisskerðing kemur tiltölulega jafnt við
alla sakborninga. Hins vegar er óeðlilegt, að viðurlög, sem beint er að
fjármunum sökunauts, komi niður á frelsi hans, auk þeirrar hættu,
að efnahagur manna ráði því að einhverju leyti, hverjir þurfa að af-
plána sektir. Margt mælir með því að draga úr notkun vararefsingar
eða afnema hana, sbr. 53. gr. hgl. (refsiábyrgð án sakar). Þá má einn-
ig vekja athygli á þeirri lausn, sem lögfest hefur verið í Svíþjóð. Vara-
refsing er þar ekki ákveðin í dómi, en ef fésekt fæst ekki greidd sjálf-
viljuglega eða með nauðungarinnheimtu, má bera málið undir dóm-
stól, er þá kannar ástæður og getur eftir atvikum úrskurðað, að dóm-
þoli sæti refsivist, með eða án skilorðs.26
b) Fjárnám. Hafi greiðsla sektar ekki farið fram á tilskildum tíma,
skal þegar heimta hana eða eftirstöðvar hennar með fjámámi, ef
unnt er, sbr. 3. mgr. 52. gr. hgl. Ákvæði þetta hefur að geyma sér-
reglu um skilyrði og framkvæmd fjárnámsins, en að öðru leyti reynir
á almenn ákvæði aðfararlaga nr. 19/1887, t.d. reglur laganna um að
undanþiggja fjámámi tiltekin verðmæti, sjá 27. gr., sbr. 1. nr. 11/1966
(beneficium competentiae).27
Samkvæmt 52. gr. hgl. eru dómar, úrskurðir og sáttir fullnægjandi
fjárnámsheimildir. Til úrskurða teljast bæði dómsúrskurðir og stjórn-
25 Þórður Eyjólfsson: Fésektir. Tímarit lögfr. 1963, bls. 58.
26 Sjá bötesverkstallighetslag nr. 189/1979, sbr. 1. nr. 352/1983.
27 Ný lög um aðför nr. 90/1989 öðlast gildi 1. júlí 1992, sjá þar 1. gr. um aðfararheimildir
(1. og 3.-5. tl.), 5.-7. gr. um aðfararfrest og 43. gr. um heimildir til að undanþiggja
tiltekin verðmæti fjárnámi.
243