Tímarit lögfræðinga - 01.12.1989, Blaðsíða 43

leg nú á dögum. Sektir eru yfirleitt vel viðráðanlegar fyrir vinnandi
fólk. Sökunautar eiga auk þess kost á að greiða sektir með afborgun-
um, sem miðaðar eru við greiðslugetu þeirra og aðstæður að öðru
leyti. Loks mætti nýta betur 1. mgr. 51. gr. hgl. við ákvöi'ðun fésekta.
Hugsanlegt er að notast við einhver önnur úrræði en varðhald eða
fangelsi sem vararefsingu, svo sem einhvers konar nauðungarvinnu.
Slíkar tilraunir hafa þó yfirleitt ekki gefið góða raun.43 Ef sam-
félagsþjónusta verður tekin upp hér á landi, mætti gera tilraun með
hana sem vararefsingu í stað refsivistar.
2) Gildissvið. Almennt er dómstólum skylt að tiltaka vararefsingu,
um leið og þeir ákveða fésektir í dómi, úrskurði eða sátt, sjá 53. og
54. gr. hgl. og 1. mgr. 112. gr. oml. Vararefsing verður einungis til-
tekin í dómsákvörðunum, dómum og dómsáttum, en hvorki í stjórn-
sýsluúrskurðum né stjórnsýslusáttum, sjá t.d. 5. mgr. 108. gr. 1. nr.
75/1981. Vararefsingu verður ekki beitt nema á grundvelli sakar. Sé
háttsemi manni ósaknæm (hlutræn refsiábyrgð), kemur vararefsing
því ekki til álita, sbr. 53. gr. hgl.44 Vararefsingu má hins vegar ákveða
í þeim tilvikum, þegar sönnunarbyrðinni er snúið við og sönnun tekst
ekki hjá sökunaut, sbr. 19. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Að sjálfsögðu
verður vararefsingu ekki við komið, þegar lögaðila er gerð fésekt.
3) Ákvörðun vararefsingar. Dómstólar ákveða hverju sinni, hvort
sekt skuli afplánuð í vai'ðhaldi eða fangelsi og hversu langan tíma.
Ekki má ákveða styttri tíma til afplánunar en 2 daga, en hámark er
1 ár. Gilda þessi sérstöku tímamörk bæði um varðhald og fangelsi,
sbr. 1. mgr. 54. gr. hgl. Valið er frjálst milli varðhalds og fangelsis,
með þeirri undantekningu, að sé sekt dæmd ásamt refsivist, skuli af-
plánun hennar ákveðin með sömu tegund refsivistar og aðalrefsingin,
sbr. 2. mgr. 54. gr. hgl. Aðalreglan er sú í framkvæmd, að vararefsing
sé tiltekin í formi varðhalds.
Við ákvörðun vararefsingar má ekki taka tillit til greiðslugetu
sökunauts, sbr. 2. mgr. 51. gi'. hgl. Þessi regla er á því byggð, að refsi-
vist sé mönnum jafnþungbær, hvort sem efnahagur þeirra er góður
eða þröngur.45 Ekki þótti heldur rétt að ákveða í lögunum neinn
tiltekinn afplánunarstiga, þannig að tiltekin sektarfj árhæð afplánist
43 Þórður Eyjólfsson: Fésektir. Tímarit lögfr. 1963, bls. 60—61.
44 Þessi regla mótaðist upphaflega fyrir dómvenju, sbr. H 1944:200, H 1957:511 og Þórð-
ur Eyjólfsson: Fésektir. Tímarit lögfr. 1963, bls. 60.
45 Þórður Eyjólfsson: Fésektir. Tímarit lögfr. 1963, bls. 61—62.
249