Tímarit lögfræðinga - 01.06.2004, Blaðsíða 4

réttindaákvæðum stjórnarskrárinnar frá árinu 1995 hafi haft áhrif í þessa átt en
nteð þeim hafi verið lögð áhersla á samþættingu þeirra ákvæða við alþjóðlega
mannréttindasáttmála sem Island er aðili að. I þriðja lagi að lagasetning á
Islandi sé óvandaðri en annars staðar. í fjórða lagi geti það haft sín áhrif að
Hæstiréttur hafi sætt þeirri gagnrýni um miðjan áratug síðustu aldar að vera
hallur undir hagsmuni ríkisvaldsins. Tvær fyrsttöldu ástæðumar telur Davíð lík-
legustu skýringamar þótt ekki útiloki hann hinar. Hér mætti ef til vill bæta við
því að óvíða ef nokkurs staðar er jafn greiður aðgangur að æðsta dómstól þjóðar
og á Islandi og gæti það hugsanlega haft hér einhver áhrif.
Ekki er ólíklegt að þessar skýringar geti allar átt við að einhverju leyti. Hér
verður ekki tekin afstaða til þess hvort ein þeirra vegi þyngra en önnur, heldur
aðeins farið nokkrum orðum þá sem í þriðja lagi er talin, þ.e. áhrif þess hvemig
að lagasetningu er staðið. Það er að vísu álitamál hvenær lagasetning er óvönd-
uð og hvenær ekki. Vafalaust er þó að missýnist löggjafanum eitthvað við laga-
setningu af gáleysi einu saman getur hún ekki talist vönduð. Hins vegar getur
lagasetning talist vönduð út af fyrir sig þótt svo nærri stjómarskránni sé högg-
við að vafi leiki á hvort hún brýtur í bága við hana eða ekki, a.m.k. vönduð að
öðru leyti en því. I því tilviki er löggjafinn vitandi vits að taka áhættu sem
brugðið getur til beggja vona með. Stoðar honum þá lítt að bregðast ókvæða við
þótt illa kunni að fara þegar á reynir. Tæpast er hægt að telja vinnubrögð af
þessu tagi til fyrirmyndar, en þó er hugsanlegt að ríkir hagsmunir geti réttlætt
þau.
Hér þarf og sérstaklega að hafa í huga að nokkur munur kann að vera á því
annars vegar að reyna að gera sér grein fyrir því fyrir fram hver lög kunni að
brjóta í bága við stjórnarskrá og hins vegar að meta slíkt þegar á hólminn er
komið og útkljá þarf ákveðna afmarkaða deilu í dómsmáli.
Hjörleifur Guttormsson, fyrrunt ráðherra og þingmaður til tveggja áratuga,
ritaði grein í Morgunblaðið 8. desember sl. Kveðst hann oft hafa undrast
hvemig hendi hafi verið kastað til lagasetningar. í greininni segir orðrétt: „í
starfsháttum þingsins og ósjálfstæði gagnvart framkvæmdavaldinu er að mínu
mati að finna helstu skýringar á því að ýmis lagaákvæði hafa ekki staðist skoð-
un dómstóla. Alþingi kemur illa út að þessu leyti í samanburði við þjóðþing
annarra Norðurlanda". Ekkert verður um það fullyrt hvort aðrir þingmenn
kunna að deila þessari skoðun með Hjörleifi en hann verður tæplega sakaður
um skort á reynslu af þingstörfum.
Þegar þetta er ritað vill svo til að Alþingi hefur nýlega haft til meðferðar þrjú
frumvörp til laga þar sem komið hafa fram þær skoðanir innan þings og utan að
einstök ákvæði þeirra kunni að brjóta í bága við stjómarskrána eða það beinlínis
fullyrt. Um er að ræða frumvarp um breyting á lögum um meðferð opinberra
mála, frumvarp um breyting á lögum um útlendinga og frumvarp um breytingu
á útvarpslögum og samkeppnislögum, fjölmiðlafrumvarpið svokallaða.
Hér ber þess að gæta að örugglega er það svo af og til í umræðum á Alþingi
að í hita leiksins er stjómarskránni er veifað og einstök ákvæði lagafrumvarpa
188