Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Blaðsíða 23

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/2009 23
Túlkun á upplýsingum af þessu tagi er örðug á viðburðaríkum tímum í sögu þjóðar.
Þjóðarvitund Skota er sterk nú á dögum en almennt er talið að þeir hafi framan af
tuttugustu öld litið fyrst á sig sem Breta, síðan sem Skota. Sams konar viðhorf er einn-
ig talið að hafi gilt um Englendinga og Walesbúa. Þetta breyttist fyrst í Skotlandi, síðan
í Wales og rannsóknir benda til þess að Englendingar líti í sívaxandi mæli á sig sem
enska fremur en breska, nokkuð sem sást naumast fyrir nokkrum áratugum.11 Það að
vera enskur/velskur/skoskur var hlutmengi í því að vera breskur sem aftur var hlut-
mengi í því að tilheyra breska heimsveldinu. Þessi afstaða byggðist sennilega einkum
á pólitískum veruleika sem tók breytingum er líða tók á öldina jafnhliða því sem áhugi
jókst á leit að menningarlegum þjóðareinkennum meðal Skota og Walesverja.
Lengra skal ekki haldið á þessum vettvangi og hafa ber hugfast að þjóðarvitund
breytist frá einum tíma til annars, hún verður hvorki fundin né skilgreind í eitt skipti
fyrir öll. Skotland og það að vera skoskur hefur haft mismunandi merkingu í hugum
fólks á mismunandi tímum (Broun, Finley og Lynch, 1998, ýmsar greinar) þótt þörfin
fyrir að skilgreina sig frá Englendingum hafi ætíð skipað veglegan sess (Bower, 1987–
1998, 1998; Watson, 1998). Hitt er jafnljóst að það er margt fleira en pólitísk afstaða sem
liggur að baki samvitund þjóða og þjóðfélagshópa. Og nú skal athyglinni enn beint
frá hinu pólitíska, þjóðernislega, en rýnt í hið menningarlega sem hvílir að mestu á
búsetuforsendum einum saman.
söguVitund
Maðurinn hefur á öllum tímum tekist á við það að skilgreina sjálfan sig út frá forsend-
um fortíðar, stöðu sinni í samtíð og væntingum til framtíðar. Þetta hefur verið kallað
söguleg vitund, söguvitund í einu orði, og á henni hafa verið gerðar margvíslegar
athuganir á undanförnum árum. Þar ber hátt merkilega rannsókn á söguvitund evr-
ópskra unglinga á miðjum tíunda áratug síðustu aldar sem íslenskir aðilar áttu fulla
aðild að. Niðurstöður hennar hafa meðal annars birst í heild, fyrir Norðurlöndin sér-
staklega, og um Ísland í samanburði við valin samfélög (Angvik og von Borries, 1997;
Angvik og Nielsen, 1999; Bragi Guðmundsson og Gunnar Karlsson, 1999).
Til Norðurlanda barst söguvitundarhugtakið einkum frá (Vestur)-Þýskalandi á átt-
unda áratug tuttugustu aldar og hin þýska skilgreining hefur síðan haft mikil áhrif á
alla umræðu um sögu og sögukennslu í næstu nágrannalöndum okkar en minna hef-
ur farið fyrir henni hérlendis. Þeir Karl-Ernst Jeismann og Jörn Rüsen eru venjulega
taldir til meginhöfunda á þessu sviði og víða er vitnað til skilgreiningar hins fyrr-
nefnda frá árinu 1979: „Söguvitund nær ekki einungis til þekkingar eða áhuga á sög-
unni. Hún felur einnig í sér samspil túlkunar á fortíðinni, skilnings á samtíðinni og
bragi gUðmUndsson
11 Þetta er verulega áhugavert rannsóknarefni sem ekki verður rakið frekar hér en ýmsir fræðimenn
fullyrða að stofnun þjóðþinga í Skotlandi og Wales árið 1999 hafi leitt til þess að bresk samvitund
(Britishness) hafi dofnað hvarvetna í Bretlandi en ensk, velsk og skosk (Englishness, Welshness og
Scottishness) hafi styrkst að sama skapi. Sjá til dæmis ítarlega umfjöllun í bók Christophers Bryant
frá árinu 2006.