Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Síða 38

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/200938
frístUndaheimil i fyrir 6–9 ára börn í reykvískU skólastarfi
stofnanir virðast því, í augum „kerfisins“, fyrst og fremst gegna gæsluhlutverki en
ekki eiginlegu uppeldis- eða menntahlutverki. Mjög hefur skort á umræðu um gildi
og hlutverk frístundaheimila í íslensku skólastarfi sem meðal annars birtist í því að
lítið sem ekkert er til af fræðilegu efni um þessar stofnanir á íslensku.
Þótt staða frístundaheimila í skólakerfinu, og í allri skóla- og uppeldisumræðu, sé
veik og stjórnvöld veiti þeim litla athygli er starfsemi þeirra engu að síður umtals-
verð. Mikil eftirspurn er eftir þjónustunni, þó að sveitarfélögum sé ekki skylt lögum
samkvæmt að bjóða upp á dagvistun fyrir skólabörn. Haustið 2008 var sótt um pláss
á frístundaheimili í Reykjavík fyrir um 51% nemenda 1.– 4. bekkjar. Haustið 2008
var aldursskipting barna á frístundaheimilum eftirfarandi: 46% úr 1. bekk, 33% úr
2. bekk, 18% úr 3. bekk og 3% úr 4. bekk (Steingerður Kristjánsdóttir munnleg heimild,
14. október 2008). Foreldrar sækja um vistun fyrir börn sín og greiða mánaðargjald fyrir
þjónustuna samkvæmt fjölda vistunardaga; þeir greiða fyrir um 50% af kostnaði við
reksturinn á móti borgarsjóði. Undanfarin ár hafa myndast langir biðlistar á haustin
og einstaka börn hafa ekki fengið pláss allt skólaárið (Steingerður Kristjánsdóttir
munnleg heimild, 14. október 2008), en börn í 1. bekk hafa forgang um vistun. Um-
ræða um frístundaheimili í fjölmiðlum hefur einkum snúist um manneklu og biðlista.
Erfitt hefur reynst að fá starfsfólk til starfa þar sem einkum er um að ræða 30–50%
hlutastörf og laun eru lág. Flestir starfsmenn eru námsmenn sem eru í hlutastarfi með
námi (Soffía Pálsdóttir, 2008).
Markmið þessarar greinar er að varpa ljósi á starfsemi reykvískra frístundaheimila í
skólakerfinu og greina ástæður þess hve veika stöðu stofnunin virðist hafa í skólakerf-
inu. Slík greining er mikilvæg til að unnt sé að benda á sóknarfæri og tækifæri til að
vinna að fagþróun starfseminnar. Fjallað er um þrjár meginástæður þess að formlegt
hlutverk og markmið frístundaheimila í skólakerfinu er illa skilgreint og óljóst. Í fyrsta
lagi verður litið til sögulegrar þróunar frístundaheimila, en sú staðreynd að starfsemin
hefur flakkað á milli ólíkra sviða í stjórnkerfi Reykjavíkurborgar virðist hafa valdið
rofi á fagþekkingu starfsmanna. Í annan stað bendir margt til þess að núverandi fyr-
irkomulag á samstarfi frístundaheimilis og skóla sé ekki til þess fallið að efla faglegt starf
innan heimilanna, m.a. vegna aðstöðuleysis starfseminnar innan skólans og vegna
þess að hugmyndafræðileg samvinna skóla og frístundaheimila er mjög lítil. Í þriðja
lagi má rökstyðja að lagaleg þróun hafi ekki styrkt stöðu frístundaheimila, heldur má
þvert á móti greina ákveðna afturför í þróun laga um starfsemi frístundaheimila.
Greinin skiptist í nokkra kafla; fyrst er fjallað um sögulega þróun dagvistunar reyk-
vískra skólabarna árin 1971–2008, síðan er fjallað um samstarf við skóla og þróun laga
til að varpa ljósi á stöðu þeirra. Þá verður lýst fyrirkomulagi á dagvistun skólabarna
í Danmörku, Svíþjóð og Noregi enda tekur íslenskt skólasamfélag í mörgum atriðum
mið af skipan mála í nágrannalöndunum. Jafnframt verður greint frá norrænum rann-
sóknum á samstarfi skóla og frístundaheimila. Loks eru helstu niðurstöður dregnar
saman. Vonast er til að greinin verði framlag til opinberrar umræðu um hlutverk frí-
stundaheimila í lífi íslenskra barna og með hvaða hætti þróun slíkra stofnana skuli
verða.