Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Qupperneq 48

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/200948
frístUndaheimil i fyrir 6–9 ára börn í reykvískU skólastarfi
vísirinn að formlegu samráði starfsmanna stofnananna um þjónustuna. Niðurstaðan
er því sú að við rannsókn á núverandi fyrirkomulagi á samstarfi frístundaheimila
og skóla kemur greinilega í ljós að hugmyndafræði frístunda fær lítið svigrúm til að
eflast og vaxa í eðlilegu samspili við hugmyndafræði kennslufræða. Enn er starfsemi
frístundaheimila hornreka innan skólakerfisins.
þróun laga
Þriðju meginskýringuna á veikri stöðu frístundaheimila í uppeldis- og skólakerfinu er
að finna í þróun laga um dagvistun fyrir skólabörn. Ekki gilda sérstök lög um starf-
semi frístundaheimila, hvorki um aðbúnað, starfsfólk né markmið. Hins vegar féllu
forverar þeirra, skóladagheimilin, undir lög um dagvistarstofnanir eins og dagheimili
fyrir yngri börn. Með flutningi þjónustunnar inn í skólana árið 1993 giltu ekki lengur
sérstök lög um fyrirkomulag dagvistunar skólabarna og ekki var lengur gerð krafa
um fagmenntun starfsmanna. Hér verður nánar fjallað um lagaþróun þá sem snertir
starfsemi dagvistunar fyrir skólabörn; fyrst er rætt um lög um dagvistarstofnanir, þá
lög um grunnskóla og að síðustu æskulýðslög.
Árið 1973 voru sett lög um hlutdeild ríkisins í byggingu og rekstri dagvistarheimila
en í þeim fólst m.a. að ríkið tók á sig helming stofnkostnaðar og hluta rekstrarkostn-
aðar. Lög um dagvistarstofnanir voru síðan samþykkt á Alþingi árið 1976 og ábyrgð á
rekstrinum fluttist til sveitarfélaga sem skyldu styrkja starfsemi dagheimila og skóla-
dagheimila. Þar segir í 1. gr.: „Markmið með starfsemi dagvistarheimila er að gefa
börnum kost á að njóta handleiðslu sérmenntaðs fólks í uppeldismálum og búa þeim
þau uppeldisskilyrði er efli persónulegan og félagslegan þroska þeirra.“ Gert var ráð
fyrir 20 börnum á aldrinum 6−12 ára að hámarki á hverri deild og að þar störfuðu tveir
starfsmenn (Reglugerð um dagvistarheimili fyrir börn, 1977). Árið 1981 var samþykkt
breyting á lögunum sem fól í sér að menntamálaráðuneytið skyldi vinna að gerð upp-
eldisáætlunar fyrir dagvistarstofnanir. Uppeldisáætlun fyrir dagvistarheimili leit dagsins
ljós árið 1985 og var faglegt stefnuplagg fyrir dagheimili jafnt sem skóladagheimili,
þótt sjónum hafi ekki sérstaklega verið beint að skóladagheimilum.
Lög um grunnskóla voru endurskoðuð árið 1995, – skömmu eftir að heilsdagsskól-
inn tók til starfa í stærsta sveitarfélagi landsins, Reykjavík – og með þessum lögum
var starfsemi grunnskóla færð í hendur sveitarfélaga. Þar segir í 27. grein að skólar
„geti boðið grunnskólanemendum lengda viðveru utan daglegs kennslutíma“ (Lög
um grunnskóla, 1995). Enn fremur segir í 34. gr. laganna að í öllum grunnskólum skuli
nemendum gefinn kostur á að taka þátt í tómstunda- og félagsstarfi á vegum skólans.
Tekið er fram að tómstunda- og félagsstarf geti bæði verið liður í daglegu starfi og
farið fram utan venjulegs skólatíma. Þessi ákvæði eru í gildi enn í dag og tóku engum
breytingum við endurskoðun grunnskólalaga 2007. Í Aðalnámskrá grunnskóla kem-
ur ekki fram með hvaða hætti eigi að skipuleggja lengda viðveru, hver ættu að vera
markmið slíks starfs né hvaða starfsmenn eigi að bera ábyrgð á því (Menntamálaráðu-
neytið, 2006a). Þá er ekki rætt um skipulag annars tómstunda- og félagsstarfs sem þó
á að bjóðast nemendum lögum samkvæmt í öllum skólum. Hér virðist því alfarið litið