Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Blaðsíða 52

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/200952
frístUndaheimil i fyrir 6–9 ára börn í reykvískU skólastarfi
endur uppfylla hluta vinnuskyldu sinnar innan skólanna. Þeir skipuleggja lífsleikni,
vettvangsferðir og óhefðbundin verkefni í skólastarfinu í samstarfi við kennarann,
sem ber ábyrgð á formlegum námslegum þáttum og kennslu undirstöðugreina (All-
erup o.fl., 2003; Calander, 2000).
Rannsóknir á starfsemi frístundaheimila
Eins og kom fram í upphafi þessarar greinar hafa engar rannsóknir verið birtar um
starfsemi frístundaheimila hérlendis og verður því fjallað hér um rannsóknir frá öðr-
um Norðurlöndum, einkum Danmörku og Svíþjóð. Markmiðið er ekki að gefa tæm-
andi yfirlit yfir allar rannsóknir á þessu sviði, heldur fyrst og fremst að nefna dæmi
um rannsóknir er beinast að því að skoða samstarf skóla og frístundaheimila og upp-
lifun barna á vinnudegi sínum. Rannsóknir sýna að gjöfult samstarf kennara og tóm-
stundaleiðbeinenda skilar sér í betri árangri í skólastarfi, fjölbreyttari verkefnum og
ánægðari börnum (Hviid, 1999; Johansson og Ljusberg, 2004). Sænsk rannsókn bendir
til þess að hugmyndafræði skólans hafi tilhneigingu til að taka yfir hugmyndafræði
frístundaheimilisins, og að í mörgum skólum þar sem frístundaleiðbeinendur hafa
verið ráðnir inn í skólana missi þeir faglegt sjálfstæði og verði smættaðir í „aðstoð-
armenn“ kennaranna (Calander, 2000). Þetta eru umhugsunarverðar niðurstöður og
skýra ef til vill að hluta þá orðræðu sem greina má í Húsnæðis- og rekstrarsamn-
ingi ÍTR og Menntasviðs, þar sem starfsemi á frístundaheimilinu er gert að lúta sömu
reglum og kröfum og gerðar eru í skólastarfinu.
Í Danmörku hefur skóladagur barna lengst með sama hætti og hér á landi. Danskir
sálfræðingar hafa rannsakað áhrif hins lengda skóladags á líðan og viðhorf barna til
skóladagsins og helstu niðurstöður eru þær að lengri skóladagur geri auknar kröfur
til yngstu skólabarnanna hvað varðar aukinn sjálfsaga, færni í samskiptum og að upp-
fylla námskröfur (Raymond og Schoug Larsen, 2002). Sálfræðingarnir komust einnig
að þeirri niðurstöðu að langur skóladagur fæli í sér kosti og galla. Kostirnir eru þeir
að hægt er að vinna að fjölbreyttari verkefnum og auka fagmennsku í kennslunni,
en gallarnir eru þeir að barnið eyðir meiri tíma í starfi sem er stýrt af fullorðnum,
og þarf sífellt að leitast við að geðjast hinum fullorðna og gera það sem því er sagt
að gera. Jafnframt leiddi rannsóknin í ljós að kennarar höfðu tilhneigingu til stýrðra
kennsluhátta þó að lagt væri upp með að brjóta skóladaginn upp með vinnustundum
þar sem frumkvæði og virkni barnsins nyti sín. Raymond og Schoug Larsen rannsök-
uðu jafnframt viðhorf barnanna sjálfra og komust að því að börnin lögðu mest upp
úr félagslegum samskiptum og vináttu sem einmitt vill verða undir í hinu skipulagða
starfi (Raymond og Schoug Larsen, 2002). Þá benda niðurstöður þeirra til þess að börn
myndi annars konar tengsl við frístundaleiðbeinendur en kennara og tengi oftar já-
kvæðar upplifanir og ánægjuleg samskipti við frístundaleiðbeinendur. Liggur beint
við að tengja þá niðurstöðu þeirri staðreynd að verkefnin sem frístundaleiðbeinand-
inn sinnir eru frekar „skemmtilegu“ verkefnin: hann þarf sjaldnar að fá börnin til að
fylgja leiðbeiningum sínum eða sitja kyrr í sætum sínum svo dæmi séu nefnd.
Framangreindar rannsóknir hafa jafnframt leitt í ljós að börn fá tækifæri til að nýta
styrkleika sína og fá útrás fyrir þörf á skapandi leik og tjáningu í starfi frístunda-