Fréttablaðið - 22.04.2010, Blaðsíða 28

28 22. apríl 2010 FIMMTUDAGUR
Ekki varð annað séð en að umhverfi og aðstæður í við-
skiptalífinu, sem mótuðu mína
kynslóð, fælu í sér mikil tækifæri
með vaxandi frjálsræði og opnun
heima fyrir og samtímis með nýjar
og jákvæðar forsendur fyrir þátt-
töku í viðskiptum á alþjóðavett-
vangi. Vextir á heimsvísu voru um
skeið mjög lágir og aðgangur að
lánsfé auðveldur. En ekki er allt
sem sýnist.
Í þessu umhverfi áformaði ég á
sínum tíma að byggja upp fyrir-
tæki sem ég gæti verið stoltur af og
sem gæti látið gott af sér leiða fyrir
samfélag okkar. Sumt tókst. Annað
ekki. Í tólf ár vann ég ásamt frá-
bæru samstarfsfólki, dag og nótt,
að því að byggja fyrirtækið upp og
efla það. Nú er sú starfsemi ekki
lengur í mínum höndum. Ég fór of
geyst og færðist of mikið í fang á of
skömmum tíma. Ég sé skýrt eigin
yfirsjónir og dreg enga fjöður yfir
þær þótt þungbærar séu.
Djúp kreppa afhjúpaði ríkjandi
aðferða- og hugmyndafræði og
stefna í fjármála- og viðskiptaheim-
inum var að stórum hluta byggð á
vanhugsuðum kennisetningum
og óraunhæfum forsendum, og þá
þegar á alvarlegum villigötum og
dæmd til að hrynja innan tíðar eins
og á daginn kom. Það blasir nú við
í bakspeglinum. Rekstur gat um
sinn haldist í járnum á yfirborðinu,
eignir hækkað í verði og þannig
þanið út efnahagsreikninginn – en
án raunverulegrar verðmætasköp-
unar. Sú sápukúla sprakk með eft-
irminnilegum hætti.
Haustið 2008 brast á í heimin-
um fjármálaofviðri, sem feykti um
koll hinu útbólgna kerfi sem hrundi
eins og spilaborg. Tími sjálfsblekk-
inga og draumóra var að renna út.
Fyrirtæki sem ég tengdist töp-
uðu miklu, en hurfu ekki til fulls
af vettvangi. Eignir sem Baugur
og tengdir aðilar áttu eru enn að
greiða upp í skuldir og skapa verð-
mæti fyrir veðhafa Baugs. Nefna
má hér House of Fraser, Iceland
Foods, Goldsmith, Hamleys, Karen
Millen, All Saints, Magasin, Haga
og fleiri.
Allt þetta breytir hins vegar
engu um það, að ég hefði átt að
draga miklu hraðar saman segl-
in er óveðursskýin hrönnuð-
ust upp síðari hluta ársins 2007.
Verstu mistökin voru fjárfesting
Baugs Group í desember það ár í
FL Group, sem aftur átti hlutafé í
Glitni banka. Þar réðist Baugur í
illilega misheppnaða björgunarað-
gerð sem að endingu bar fyrirtæk-
ið ofurliði. Í septemberlok haustið
2008 var hlutaféð orðið verðlaust.
En þessi grein er ekki skrifuð með
það fyrir augum að tíunda í smá-
atriðum neinar útskýringar, rök
eða afsakanir mér til málsbóta, né
varpa sök og ábyrgð á aðra. Mark-
mið hennar er af öðrum toga eins
og ég vona að mér auðnist að gera
lesendum ljóst.
Fyrstur manna skal ég sjálfur
viðurkenna, hversu margt mátti
betur fara í þessu ferli. Í von um
að geta bjargað fyrirtækjunum
lagði ég allt undir í tilraunum sem
þó reyndust alls ófullnægjandi, og
ég sé glöggt að ég missti iðulega
sjónar á góðum gildum og mörgu
því sem mestu skiptir í lífinu. Því
verður ekki með orðum lýst, hvern-
ig mér líður vegna mistaka minna
og afleiðinga þeirra. Þær yfirsjón-
ir verða ekki aftur teknar. Við það
verð ég að lifa. Fjármuni í felum
á aflandseyjum á ég enga. En ég
heiti íslensku þjóðinni því að gera
allt sem í mínu valdi stendur til að
bæta fyrir mistök mín og leggja
mitt af mörkum til að byggja Ísland
upp að nýju.
Við síðustu fjárlagagerð voru gerð mistök þegar framlög
ríkisins til kvikmyndagerðar voru
skorin niður úr öllu valdi. Niður-
skurðurinn nam 35% miðað við
fyrra samkomulag. Þar var gert
ráð fyrir að framlög ríkisins til
kvikmyndasjóða yrðu 700 millj-
ónir á þessu ári en eru nú aðeins
450 milljónir. Sá niðurskurður sem
við horfum upp á færi með hvaða
starfsgrein sem er í gröfina.
Eins og þú hefur sagt þá voru síð-
ustu fjárlög unnin í miklum flýti og
ekki var tekið mið af menningar-
legum né flóknum efnahagslegum
rökum; „þetta var exel niðurskurð-
ur“. Á síðustu misserum höfum við
horft upp á íslensk stjórnvöld gera
sig sek um slæmar ákvarðanir,
byggðar á vanþekkingu og grand-
varaleysi. Stjórnmálamenn eru
mjög tregir að viðurkenna mistök
sín og leiðrétta.
Rétt er að árétta að heildar-
framlög til kvikmyndagerðar eru
á engan hátt óhófleg – þvert á móti
eru þau allt of lág. Þau eru sem
dæmi bara brot af því sem hið opin-
bera leggur til leikhússtarfsemi í
landinu. Aðrar menningargreinar
hafa flestar fengið verðbætur, sem
ekki á við um kvikmyndagerðina,
og er niðurskurður á flestum þeim
bæjum vel innan við þann 10%
flata niðurskurð sem boðaður var
við síðustu fjárlög. Hér er um aug-
ljósa mismunun að ræða.
Menningarlegt mikilvægi íslenskr-
ar kvikmyndagerðar
Við horfum upp á hnignun íslenskr-
ar menningar og við því þarf að
sporna. Skynjun og tilfinningar
hafa orðið undir praktík og pen-
ingum hin síðari ár. Það er eitt að
vera gjaldþrota efnahagslega en
enn alvarlegra er að verða gjald-
þrota menningarlega. Kvikmynd-
ir og sjónvarpsefni er stór hluti
af menningararfi þjóðarinnar og
samtímasögu og fátt hefur meiri
áhrif á þankagang og heimsýn
fólks. Að halda úti öflugri kvik-
myndagerð er sérstaklega mikil-
vægt fámennri þjóð með sitt eigið
tungumál. Aðrar þjóðir hafa fyrir
margt löngu áttað sig á þessu en
við virðumst standa aftar þar eins
og í svo mörgu.
Hvernig speglum við okkur,
hvar og hvernig mótast okkar
heimssýn og sjálfsmynd? Upp
við hvaða upplýsingar alast börn-
in okkar? Við erum undir sterkri
menningarlegri innrás frá Banda-
ríkjunum og mótstaða okkar er
takmörkuð sökum fámennis. Mál-
svæði okkar er lítið og menning
okkar og tunga sérlega viðkvæm
og því þarf að vinna skipulega og
af krafti á móti neikvæðum utan-
aðkomandi áhrifum.
Það er langt síðan íslensk kvik-
myndagerð sleit barnsskónum og
varð þekkingarbundinn listiðnað-
ur, sambærilegur á við það besta
sem gerist erlendis. Það virðist
ekki vera meðvitund og skilning-
ur á þessu hjá íslenskum stjórn-
völdum, þar erum við bundin af
gömlum skilgreiningum og úrelt-
um viðmiðum. Fólk þarf að gera
sér grein fyrir að kvikmyndir eru í
dag jafnmikilvægur þáttur í menn-
ingu þjóðarinnar og bókmenntirn-
ar voru fyrir 50 árum. Við lifum
í heimi sem er að breytast. Sífellt
meiri áhersla er á sjónrænar fram-
setningar og myndmiðla og ný
tækni ryður sér til rúms, ekki síst
í listum og menningu.
Ég vil meina að Kvikmyndamið-
stöð Íslands sé í dag mikilvægasta
menningarstofnun landsins, bæði
út frá efnahagslegum og þjóð-
menningarlegum forsendum. Kvik-
myndagerð er menning alþýðunn-
ar. Hún er sú listgrein sem nær til
flestra, þjóðarleikhús sem nær til
allra landsmanna í gegnum kvik-
myndahús, sjónvarp, mynddiska
og internet. Kvikmyndagerð er
þannig lang hagkvæmasta menn-
ing sem ríkið getur fjárfest í miðað
við til hversu margra hún nær.
Íslensk kvikmyndagerð er einn-
ig mikilvægasta tækið til land-
kynningar á erlendri grundu. Hún
ferðast víða um heim og kemur
fyrir sjónir tug milljóna manna.
Rannsóknir hafa leitt að því líkum
að minnsta kosti 10% erlendra
ferðamanna komi hingað vegna
íslenskra kvikmynda. Heildarvelta
af erlendum ferðamönnum sem
komu hingað til lands í fyrra var
155 milljarðar. Af því má áætla að
15 milljarðar séu bein afleiðing
af fjárfestingu ríkisins í íslenskri
kvikmyndagerð.
Fjárfesting sem skilar sér margfalt
Í fjárlagagerð er nauðsynlegt að
stjórnvöld greini á milli þess sem
engu skilar og því sem skapar allri
þjóðinni arð í efnahagslegu og
menningarlegu tilliti. Íslensk kvik-
myndagerð er ekki aðeins atvinnu-
skapandi heldur líka arðbær og
skapar ríkissjóði tekjur. Framlög
ríkisins til kvikmyndagerðar er
ekki áhættusöm langtímafjárfest-
ing heldur fimmfaldar kvikmynda-
gerðin framlag hin opinbera með
annarri fjármögnun og greið-
ir að fullu til baka á framleiðslu-
tíma verkanna. Í framhaldi marg-
faldar hver króna sig að minnsta
kosti tuttugufalt sé allt tekið með í
reikninginn. Þjóðin verður af gríð-
arlegum tekjum við þennan mikla
niðurskurð og því er þessi ákvörð-
un stjórnvalda illskiljanleg. Hér er
einfaldlega verið að henda krónum
fyrir aura.
Það er hagsmunamál fyrir mig,
sem vil starfa á Íslandi sem kvik-
myndaleikstjóri, að þessi óhóf-
legi niðurskurður verði leiðrétt-
ur og fjárfesting ríkisins aukin til
muna í framtíðinni. Það er einnig
hagsmunamál fyrir þau hundruð
Íslendinga sem starfa við kvik-
myndagerð og fyrir íslensku þjóð-
ina alla, bæði í menningarlegu og
efnahagslegu tilliti. Þessi niður-
skurður er ekki til þess fallinn að
hjálpa þjóðinni út úr kreppunni. Ef
fram sem horfir mun þetta leiða
til tæplega fimm milljarða króna
samdráttar í íslenskri kvikmynda-
gerð á næstu fjórum árum. Hundr-
uð starfa munu glatast. Við horfum
upp á atgervisflótta úr greininni
og dýrmæt reynsla fer í súginn.
Íslenskir kvikmyndagerðar-
menn skilja vel að það þurfti að
skera niður. En við skiljum ekki
hversvegna kvikmyndagerð er
tekin sérstaklega fyrir og slátrað
umfram aðrar greinar. Hvernig er
stjórnvöldum stætt á því að skera
svo svívirðilega niður í grein sem
skapar þjóðinni svo gríðarlegar
tekjur og hefur svo mikið menning-
arlegt gildi? Ég skora á þig, Katr-
ín Jakobsdóttir, ráðherra menning-
armála, að beita þér fyrir því að
sanngjörn leiðrétting verði gerð á
þessum mistökum í næstu fjárlög-
um sem nú eru í fullri vinnslu.
Skynjun og tilfinningar hafa orðið
undir praktík og peningum hin síðari
ár. Það er eitt að vera gjaldþrota efna-
hagslega en enn alvarlegra er að verða
gjaldþrota menningarlega.
Fyrstur manna skal ég sjálfur viður-
kenna, hversu margt mátti betur fara
í þessu ferli. Í von um að geta bjarg-
að fyrirtækjunum lagði ég allt undir
í tilraunum sem þó reyndust alls
ófullnægjandi, og ég sé glöggt að ég
missti iðulega sjónar á góðum gild-
um og mörgu því sem mestu skiptir
í lífinu.
Opið bréf til Katr-
ínar Jakobsdóttur
Kvikmyndagerð
Ragnar
Bragason
kvikmyndagerðarmaður
Missti sjónar á góðum gildum
Viðskipti
Jón Ásgeir
Jóhannesson
athafnamaður