Fréttablaðið - 30.04.2010, Blaðsíða 21

FÖSTUDAGUR 30. apríl 2010
Siðareglur fyrir forseta
Sá sem hefur næma siðferðis-kennd, þarf ekki að setja
sér sérstakar reglur. Siðvitund
hans segir honum líkt og
ósjálfrátt hvað er við hæfi.
Það hefði væntanlega þótt tíð-
indum sæta á tímum Vigdís-
ar Finnbogadóttur og Kristj-
áns Eldjárn, að talin væri þörf
á sérstökum siðareglum um
störf þeirra. Hið sama hygg
ég að segja megi um Ásgeir
Ásgeirsson og Svein Björns-
son, þótt ég þekkti ekki að
sama skapi til þeirra persónu-
lega. Mér er minnisstætt að ég
heyrði Kristján Eldjárn segja,
að á Bessastöðum skyldi ríkja
alþýðlegur virðuleiki. Þá var
sátt með þjóð og forseta – og
gagnkvæm virðing.
Það er dapurlegt að sjá, að
siðferðisálit í skýrslu rann-
sóknarnefndar Alþingis skuli
þurfa að taka til hlutar forseta
Íslands í útrás og aðdraganda
hrunsins – og telja af því nauð-
syn að skýra betur hlutverk
hans í stjórnarskrá, setja nýjar
reglur um hlutverk og verkefni
forsetans og æskilegt að for-
setaembættið setji sér siðaregl-
ur. Það er líka dapurlegt að sjá
hvernig forsetinn bregst við.
Þótt e.t.v. megi finna einhverj-
ar misfærslur, eru meginatrið-
in alveg skýr. Forsetinn gekk
erinda og mærði úr hófi fram
bankamenn og „athafnaskáld“
sem hafa valdið þjóðinni allri
óbærilegum skaða. Hann gerði
þá nánast að heimagöngum á
Bessastöðum, skrifaði með-
mælabréf, valsaði með þeim
um heiminn og flutti fyrir þá
lofræður sem voru svo fullar
af yfirgengilegri þjóðrembu,
að hver sæmilega heilbrigður
Íslendingar hlýtur að roðna og
blána við lestur þeirra. Í skjóli
forsetaembættisins og „auð-
æfa“ sinna töldust þessir menn
sérstakt fyrirmyndarfólk. Um
þess háttar menn sagði banda-
ríska ljóðskáldið Walt Whitman
árið 1870: „Fyrirmyndarfólk
dagsins er ekkert annað en
tískuklæddur skríll braskara
og rudda.“ Manngerðin ætti því
að vera ekki með öllu óþekkt.
Forsetinn hefði betur staðið í
ögn meiri og gagnrýnni fjar-
lægð.
Forseti Íslands veitir mönn-
um heiðursmerki Hinnar
íslensku fálkaorðu. Í 1. grein
forsetabréfs um fálkaorðuna
frá 31. desember 2005 segir,
að henni megi sæma „innlenda
einstaklinga eða erlenda fyrir
vel unnin störf í þágu þjóðar-
innar, einstakra þjóðfélags-
hópa eða landshluta, eða í þágu
mikilvægra og góðra mál-
efna á Íslandi eða á alþjóða-
vettvangi.“ Hér er tæpast átt
við neina smámuni, enda hafa
ýmsir talið slíka orðuveitingu
einhverja æðstu viðurkenn-
ingu sem Íslendingum getur
hlotnast. Það er ekki gaman
fyrir okkur, venjulega Íslend-
inga, að sjá þrjá fyrrverandi
forsætisráðherra spranga um
með æðstu stig fálkaorðunnar,
þá þrjá sem trúlega hafa skað-
að þjóðina öðrum stjórnmála-
mönnum fremur. Árið 2005
fær Björgólfur Guðmundsson
orðuna „fyrir framlag til við-
skiptalífs og menningar“. Við
vitum að hann veitti stundum
rausnarlega til menningar-
mála, en vitum minna um ætt-
erni þeirra peninga og raun-
verulega eigendur. Og framlag
hans til viðskiptalífs verður
tæpast metið til orðuveitingar.
En lengst er þó gengið 1. jan-
úar 2007, þegar forseti Íslands
veitir Sigurði Einarssyni,
stjórnarformanni Kaupþings
banka, riddarakross Hinnar
íslensku fálkaorðu „fyrir for-
ystu í útrás íslenskrar fjár-
málastarfsemi“. Sem sé: fyrir
það sem hefur beinlínis stór-
skaðað íslenska þjóð. Skyldu
menn nú telja sér mikinn
heiður að þiggja þessa orðu?
Skyldu einhverjir kannski vilja
skila henni? Í 13. gr. segir, að
Stórmeistari (forsetinn) geti,
„að ráði orðunefndar, svipt
hvern þann, sem hlotið hefur
orðuna en síðar gerst sekur um
misferli, rétti til að bera hana“.
Kannski er kominn tími til að
beita þessu ákvæði?
Ekki veit ég hversu vel for-
seti Íslands er að sér í eld-
fjallafræði. Enginn íslenskur
jarðvísindamaður hefur kveðið
upp úr um yfirvofandi Kötlu-
gos, enda veit enginn hvenær
eldfjöll gjósa nema með harla
skömmum fyrirvara, – því
miður. Það er því undarlegt,
eftir allt sem á undan er geng-
ið, að forseti Íslands skuli
finna hjá sér hvöt til að hræða
alla heimsbyggðina – og þar
með – að minnsta kosti óbeint –
vara menn við að koma hingað
og hætta lífi sínu hér. Mörgum
brá illilega við þessi ummæli,
og hafa sumir haft á orði að
forsetanum beri að segja
af sér. Um það skal ég ekki
dæma. En ljóst má vera, að for-
seta Íslands ber að gæta orða
sinna af varkárni þegar hann
talar í krafti síns embættis.
Einhverju sinni sagði hann, að
gjá hefði myndast milli Alþing-
is og þjóðarinnar. Hefur hann
ekki sjálfur myndað slíka
gjá milli sín og hennar? Að
minnsta kosti sýnist ljóst, að
sameiningartákn þjóðarinnar
(eins og sagt er um forseta
Íslands) er hann ekki og getur
ekki verið. Slíkt sameiningar-
tákn hefur íslensk þjóð ekki átt
síðan Vigdís Finnbogadóttir lét
af embætti 1996.
Forsetaembættið
Njörður P. Njarðvík
rithöfundur og
prófessor emeritus við
Háskóla Íslands
Hann gerði þá nánast að heima-
göngum á Bessastöðum, skrifaði
meðmælabréf, valsaði með þeim um
heiminn og flutti fyrir þá lofræður
sem voru svo fullar af yfirgengilegri þjóðrembu,
að hver sæmilega heilbrigður Íslendingar hlýtur að
roðna og blána við lestur þeirra.
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
500 bæklingar með nýju sniði.
UMHVERFISVOTTUÐ
PRENTSMIÐJA
50 kassar utan um augnakonfekt.
Oddi – umhverfisvottuð prentsmiðja. Höfðabakka 7, 110 Reykjavík, sími 515 5000, www.oddi.is
Sótthreinsandi virkni sem
drepur 99.9% af bakteríum
og vírusum meðal annars
svínaflensu H1N1 vírusinn.
Tea Tree ilmur
nýtt
REYKJANESBÆ SELFOSSI
HÚSAVÍK AKUREYRI REYKJAVÍK
VORTILBOÐ
FULLT VERÐ 12.995
9.995
Tea Tree
hylki fylgir
frítt með!