Morgunn - 01.06.1950, Blaðsíða 72

66
MORGUNN
að skýra málið. Sérhvar maður á taflborðinu er bundinn
alveg ákveðnum hreyfingum. Eftir að peðinu er fyrst teflt
að heiman, má það ekki fara nema i beina línu áfram um,
einn reit í einu, og það má ekki drepa nema skáhallt fram.
Biskupinn má ekki ganga nema skáhallt og hrókurinn ekki
nema beina stefnu fram, aftur eða til hliðanna. En
þrátt fyrir þessar takmarkanir á taflborðinu getur sam-
leikur taflmanna orðið hinn flóknasti og fjölbreytilegasti,
eins og vér vitum. En taflmennirnir á borðinu skapa ekki
þessi fjölþættu og flóknu sambönd í taflinu, heldur maður-
inn, sem er að tefla. Það er hugur hans, sem hér hefur
völdin. Samt er hver einstök hreyfing á borðinu bundin
ákveðnum reglum. Hinn stjórnandi hugur, hinn frjálsi vilji
mannsins, sem er að tefla, ræður. Þannig hafa menn getið
sér til, að þótt einstakar athafnir lífs vors séu oss ekki
frjálsar, heldur takmarkaðar og bundnar, þá ráði hugur
og vilji mannsins lífsrás hans í heild, heildarútkomunni á
taflborði lífsins.
En, gætum nú að, hvað köllum vér vilja?
Hér stöndum vér andspænis flóknu vandamáli. Sálar-
fræði nútímans viðurkennir ekki hina gömlu skýringu á,
hvað viljinn sé. Því hefur verið slegið föstu, að viljinn sé
fólginn í því að mega velja eða kjósa á milli tveggja mögu-
leika eða fleiri. Ef maðurinn standi andspænis tveim mögu-
leikum, hafi hann vald til að kjósa á milli þeirra. 1 því sé
viljinn fólginn. Maðurinn finni til vilja síns um leið og
hann velur á milli þessarra áforma eða athafna. Nútíma-
sálarfræðin heldur því fram, að enginn vilji sé raunveru-.
lega til, þetta sé ekki annað en blekking.
En í þessu stangast nútímavísindin á við tilfinninguna,
sem býr í vom eigin brjósti, og við venjulega heilbrigða
skynsemi. Vér finnum með sjálfum oss, að vér erum frjáls,
vér finnum með sjálfum oss, að vér getum beitt valdi
viljans. Samt segir sálarfræðin oss, að þessi tilfinning vor
sé blekking, viljinn í þessum skilningi sé ekki til.