Morgunn - 01.06.1950, Blaðsíða 73

MORGUNN
67
Dulvísindin hafa ævinlega staðhæft hið gagnstæða, þau
hafa staðhæft, að viljinn og viljafrjálsræði séu staðreynd-
’r> að þegar viljanum sé beitt á réttan hátt, hafi hann ekki
aðeins áhrif á líf mannsins sjálfs, sem beitir honum, held-
Ur geti hann einnig verkað út fyrir sjálfan sig með ákveðn-
Um hugsanagerfum. Og dulvisindin hafa stutt þessa stað-
hæfing sína bæði með ákveðnum kenningum og ákveðnum
dæmum og tilraunum.
Hvert er sjónarmið háskólavísindanna? Það er það, að
lögmál orsaka og afleiðinga sé í fullu gildi. Ekkert geti
gerzt án ákveðinna orsaka, og sérhver athöfn, hugræn eða
rfnisræn, hafi sínar ákveðnu og óhjákvæmilegu afleið-
ingar. Að allir atburðir séu ákveðnir af keðju undanfar-
inna orsaka, svo að ef vér þekktum orsökina alla, gætum
vér með fullkominni nákvæmni sagt fyrir hið ókomna, og
að þvi gæti ekki skeikað, með þvi að orsakalögmálið sé
ðhagganlegt.
1 efnisheiminum sýnist þessi regla vera alger. Sólmyrkva
er hægt að segja fyrir 1002 árum áður en hann kemur
ffam. Allar götur frá dögum Newtons (1642—1727) hefur
hin ákveðnasta forlagahyggja (determinismi) verið ráð-
andi í eðlisfræðivísindunum. „Hið eilífa, járnharða lögmál",
Sem Goethe talar um, byggist á þessu. Náttúran öll er
eins og ein stórkostleg vélasamstæða. Maðurinn er einn
hlutinn af þessari geysilegu vélasamstæðu alheimsins,
heyrir henni til, og þess vegna stjórnast hann einnig af
lögmálsbundinni reglu determinismans. Allar hugsanir og
ailar athafnir mannsins eru bundnar og ákveðnar af þessu
niikla allsherjarlögmáli, allar eru þær endanlega bundnar,
fyrir fram ákveðnar.
Hvernig eigum vér að skilja þetta? Það verður oss e.t.v.
einna ljósast ef vér tökum ákveðið dæmi. Hugsum oss
niann, sem stendur á hárri brún og fyrir neðan hann er
hyldýpi. Hann tekur þá ákvörðun að fleygja sér fram af