Fréttablaðið - 06.11.2010, Síða 28

28 6. nóvember 2010 LAUGARDAGUR
eins og segir í formála þýðandans,
Ólafs Hannibalssonar, en bókin
kom út á Íslandi árið 1998.
Kurlansky og Ólafur skoða þorsk-
inn út frá allt öðrum forsendum en
vísindamenn sem hér hafa verið
nefndir til sögunnar.
Hinn lífseigi þorskur
Þorskurinn er ein lífseigasta líf-
vera sjávarins. Þorskurinn fram-
leiðir eggjahvítuefni sem gegnir
svipuðu hlutverki og frostlögur og
veldur því að fiskurinn þolir hita-
stig undir frostmarki. Hann er frjó-
samur, ónæmur fyrir sjúkdómum
og kulda, nærist á öllu sem gefst og
fer ferða sinna á grunnsævi nærri
ströndum. Hentugri fisk til verslun-
arvöru er vart hægt að hugsa sér.
Auk þess að vera eftirlæti matgæð-
inga er hann auðveiðanlegur sökum
græðgi sinnar.
Frjósemisveran
Hrygna sem er um metri að lengd
getur gefið af sér þrjár milljónir
eggja í goti. 25 sentimetrum stærri
fiskur getur skilað margföldum
þeim fjölda eggja. Þorskur getur
orðið tuttugu eða jafnvel þrjátíu
ára gamall, en það er stærðin sem
ræður frjóseminni fremur en ald-
urinn. „Það hefur verið reiknað
út að aðeins tæki þrjú ár að fylla
hafið, svo að hægt væri að ganga
þurrum fótum yfir Atlantshafið
á þorskhryggjum, ef allt hrogna-
klak gengi áfallalaust fyrir sig og
hvert einasta hrogn næði fullum
þroska,“ skrifaði Alexandre Dumas
í riti sínu frá 1873, Le Grand Dict-
ionnaire de cuisine. Ýkt auðvitað,
en dregur ekki úr þeirri staðreynd
að fáa þorska þyrfti til að halda við
stofninum ef afföllin væru ekki
99,99 prósent.
Landafundir
Fyrir um það bil tólf hundruð árum
undu víkingar upp segl og lögðu á
hafið út frá ströndum Noregs. Þeir
könnuðu Norður-Atlantshafið ræki-
lega næstu 300 árin og uppgötvuðu
Ísland, Grænland og Norður–Amer-
íku. Sennilega er það engin tilvilj-
un að einmitt á þessum slóðum eru
heimkynni Atlantshafsþorsksins,
skrifar Kurlansky og spyr: Hvern-
ig dugðu þeim vistir á ferð þeirra
áfram til Marklands og Vínlands,
þar sem þeir þorðu ekki inn á land
til að safna fæðu, en höfðu samt
nægan mat til heimferðar? Hvað
átu þessir norrænu menn í þeim
fimm leiðöngrum til Ameríku á
árunum 985-1011, sem getið er um
í sögum?
Trúin á þorskinn
Með vaxandi valdi páfans var mið-
aldakirkjan fær um að fyrirskipa
föstur. Á slíkum dögum var bann-
að að stunda kynlíf og borða kjöt,
en kaldur matur var þó leyfilegur.
Til „mögru daganna“ töldust allir
föstudagar af því að Kristur var
krossfestur á föstudegi, og fjöru-
tíu dagar á páskaföstu, auk ýmissa
annarra daga í tímatali kirkjunn-
ar. Í heild var kjötát í heittrúuðustu
löndum kirkjunnar bannað nærri
helming allra daga ársins og þessir
mögru dagar urðu loks saltfiskdag-
ar. „Þorskurinn varð næstum því
að trúarlegri helgimynd – eða goð-
sagnalegur krossfari fyrir kristnu
helgihaldi.“
Undirrót flotauppbyggingar
Þorskurinn var tvímælalaust mik-
ilvægasta varan sem hinn kaþólski
heimur þurfti á að halda. Við upp-
haf 15. aldar var erfitt að finna
gróðavænlegri vöru, og fóru auð-
menn og ævintýramenn margra
Evrópulanda að leita fyrir sér um
ný og auðugri fiskimið. Skipasmíð-
ar hófust í hverju Evrópulandinu á
fætur öðru. Bretar sigldu til Íslands
og fljótlega kom til árekstra þar við
danska og þýska hagsmuni, sem oft
enduðu með skærum og vopnavið-
skiptum. Hin háskalegu fiskimið
kringum Ísland reyndu til hins ýtr-
asta á styrk skipa og seglabúnaðar,
sjómennsku og hæfni skipstjóra og
áhafna. Um prýðilegar æfingabúðir
siglingaveldis var að ræða.
Heimsveldi á þorski byggð
Við uppgötvun Nýfundnalands
hófst kapphlaup um fiskveiðar á
miðunum þar í kring sem líktist
einna helst gullæði. Það er varla
einskær tilviljun að allir helstu
keppinautarnir um fiskimiðin við
strendur Norður-Ameríku urðu
heimsveldi. Bretar, Hollendingar,
Frakkar, Spánverjar og Portúgal-
ar kepptust við að koma upp flot-
um til þorskveiða. Svo auðug voru
hin nýju fiskimið að hinir fyrstu
könnuðir sögðu í skýrslum sínum:
„Sjórinn þarna er iðandi af fiski
sem ekki er aðeins hægt að veiða
í net, heldur nægir að setja stein í
körfu og sökkva henni.“
Þorskur sem undirrót stofnunar
ríkja
Margar þjóðir eiga sjálfstæði sitt
og velmegun þorskinum að þakka,
að mati Kurlanskys. Á miðöldum
var Noregur fátækt ríki sem laut
stjórn Dana og Svía. Á 19. öldinni
tókst Norðmönnum að efla fiskveið-
ar sínar og brjótast undan oki Svía
og lýsa sig sjálfstætt konungsríki
1907.
Íslendingar misstu af þorskæð-
inu sem greip um sig báðum megin
hafsins á 17. öldinni. Danska yfir-
stéttin, sem stjórnaði landinu með
fulltingi íslenskra sveitahöfðingja,
hafði takmarkaðan áhuga á fisk-
veiðum. Þegar bresku togararn-
ir hófu að athafna sig við strend-
ur Íslands um aldamótin 1900 eftir
að hafa fleytt rjómann af þorsk-
gengd Norðursjávarins komu þeir
að innlendu sjómönnunum á miðun-
um, dorgandi eftir fiski með sama
hætti og þeir höfðu gert um það
leyti sem Hansasambandið hafði
stuggað Bretunum burtu 300 árum
áður. En Íslendingar voru fljót-
ir að tileinka sér breska tækni og
fyrir tilstilli þorsksins tókst þeim
að færa sig í tíð einnar kynslóðar
úr sporum 15. aldar nýlendusamfé-
lags til þess að verða nútímaleg og
velmegandi þjóð.
Um tveggja til þriggja áratuga
skeið hafa Íslendingar skipað sér
í röð efnuðustu þjóða heims sam-
kvæmt alþjóðlegum hagtölum.
„Það er enn ein sönnun fyrir því
að þorskurinn sér vel fyrir þeim
sem á hann treysta,“ skrifar Ólafur
Hannibalsson. „Þegar öllu er á
botninn hvolft verða menn að draga
þá ályktun að Norður-Atlantshafs-
þorskurinn hefur verið það nátt-
úruafl sem drýgstan þátt hefur átt
í að skapa örlög þeim þjóðum sem
beggja vegna hafsins búa.“
Heimildir: forskning.no
og fleiri netmiðlar.
Sérstakar þakkir: Ólafur Hannibals-
son. Sjá: Ævisaga þorsksins, fiskurinn
sem breytti heiminum, HKÁ 1998.
FRAMHALD AF SÍÐU 26 ■ ÚTBREIÐSLA ÞORSKS Í HEIMINUM
„Óvönduð fiskasúpa, handa undirfólki,
er tilreidd af einhvörju nýju fisktægi, svo
sem þorski, ýsu, þysklingi, lúðu, síld og
þessháttar, og er fiskurinn brytjaður í
þykk stykki, sem eru vel hreinsuð, síðan
vandlega þvegin í köldu vatni og lögð á
hreinan disk. Svo eru þau soðin í potti,
með eins miklu vatni í, og súpan á að
vera, ásamt urtavendi, sé hann til, og
nokkru salti í, svo óhreinindi fiskjarins
freyði upp í vatninu, og skal froðuna
nákvæmlega aftaka, þegar sýður. Þá er
nokkuð af seyðinu aftekið, og í það hellt
og samanhrært nokkru af sýru, eður, sem
eins er gott, ólekjuskyri, samt mjöli, og er
svo þetta látið út í súpuna, og vel hrært;
á þessi jafningur að vera svo þykkur, að
súpan af honum verði mátulega jöfn og
þykk, eftir því, sem þókknast. Þegar fisk-
urinn er fullsoðinn, er súpan líka búin,
og er hún holl, drjúg og smekkgóð. Vilji
menn saman við hana sjóða nokkuð af
mjólk, verður hún því ágætari fæða.“
Einfalt matreiðsluvasakver fyrir heldri manna húsfreyjur. Útgefið af Frú
Assessorinnu Mörtu Maríu Stephensen. Leirárgörðum við Leirá, 1800.
■ ÓVÖNDUÐ FISKISÚPA, HANDA UNDIRFÓLKI
HÉR ER EKKI Í KOT VÍSAÐ Matargerð
fyrr á öldum kemur okkur spánskt
fyrir sjónir. Þessi súpa telst vart
óvönduð en gekk vel í Dalvíkinga
og gesti þeirra á fiskideginum í
sumar.
Dimmt er á Dökkumiðum,
djúpur og úfinn sær;
á hverju einasta kvöldi
karl einn þangað rær. -
Dimmt er á Dökkumiðum.
Þegar hann fyrst þar fleygði
fögrum öngli í sjó,
gamlan og feitan golþorsk
glaður inn hann dró,
tautaði eitthvað við sjálfan sig,
söng – og skellihló.
Á hverju kvöldi síðan
karlinn þangað fer,
og við þessar fiskiveiðar
vel hann unir sér,
og alltaf kemur hann hlaðinn
heim,
hvernig sem veður er.
DAVÍÐ STEFÁNSSON
Á Dökkumiðum
Svæði sem hafa gefið
veiði sem er ósambæri-
leg við mikilvægustu
svæðin.
Stór þorskstofn sem
hefur gefið mikla veiði í
gegnum aldirnar.
Meðalstór þorskstofn sem
hefur gefið umtalsverða
veiði í gegnum aldirnar.
■ Atlantshafsþorskur (Gadus morhua) er af
ættkvísl þorska (Gadus). Hann lifir á grunn-
sævi frá fjöru að enda landgrunnsins við
strendur Bandaríkjanna, Kanada, Grænlands
og Íslands og við vesturströnd Evrópu, allt
frá Biskajaflóa að Barentshafi.
■ Grænlandsþorskur (Gadus ogac) finnst í
Norðvestur-Atlantshafi, við vesturströnd
Grænlands og Lawrence-flóa.
■ Kyrrahafsþorskur (Gadus macrocephalus)
er með þrjá aðgreinda bakugga og þræði
úr neðri kjálka. Að öðru leyti líkist hann
Atlantshafsþorski í útliti. Hann finnst við
botn landgrunnsins í Norður-Kyrrahafi, frá
Gulahafi að Beringssundi og við Aleuteyjar
allt að Los Angeles. Hann verður um hálfur
metri á lengd.
Lögreglufulltrúar hjá embætti
ríkislögreglustjóra
Vegna endurskipulagningar og fjölgunar starfsmanna í efnahagsbrota-
deild auglýsir ríkislögreglustjóri eftir lögreglumönnum til að gegna
stöðum lögreglufulltrúa í deildinni.
Ríkislögreglustjóri setur í stöðurnar til reynslu til eins árs frá og með
1. desember 2010 með möguleika á skipun í embætti síðar.
Til þess að hljóta skipun í stöðu lögreglufulltrúa, sbr. 3. mgr. 14. gr.
reglugerðar nr. 1051/2006, um starfsstig innan lögreglunnar, skal
umsækjandi hafa starfað sem lögreglumaður í að minnsta kosti 2 ár frá
því hann lauk prófi frá Lögregluskóla ríkisins.
Æskilegt er að umsækjandi hafi  reynslu og þekkingu á rannsókn
auðgunarbrota eða annarra alvarlegra afbrota.  Mikilvægir eiginleikar
eru skipulagshæfileikar, vönduð vinnubrögð og færni í mannlegum
samskiptum. 

Umsóknum skal skilað til embættis ríkislögreglustjóra, Skúlagötu 21,
101 Reykjavík, en umsóknarfrestur rennur út þann 23. nóvember 2010. 
Nánari upplýsingar veitir Sólberg. S. Bjarnason, aðstoðaryfirlögreglu-
þjónn í efnahagsbrotadeild, í síma 444-2500.

Athygli er vakin á því að umsóknir munu gilda í 6 mánuði frá því að
umsóknarfrestur rennur út, með vísan til 3. tl. 2. mgr. 2. gr. reglna um
auglýsingar á lausum störfum, með síðari breytingum, nr. 464/1996,
sem settar eru samkvæmt heimild í 2. mgr. 7. gr. laga nr. 70/1996 um
réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
Ráðningakjör eru skv. kjarasamningi fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs og
Landssambands lögreglumanna. Starfshlutfall er 100%.  Umsóknir sem
berast eftir að umsóknarfresti lýkur verða ekki teknar til greina. Öllum
umsækjendum sem hafa lokið prófi frá Lögregluskóla ríkisins verður
svarað þegar ákvörðun hefur verið tekin.
Umsóknum skal skilað á sérstökum eyðublöðum sem fást hjá öllum
lögreglustjórum. Einnig er hægt að nálgast þau á lögregluvefnum,
www.logreglan.is, undir liðnum eyðublöð.
Reykjavík, 4. nóvember 2010
RÍKISLÖGREGLUSTJÓRINN
G
ra
fik
a
10