Fréttablaðið - 04.12.2010, Blaðsíða 36

36 4. desember 2010 LAUGARDAGUR
Stuttermabolur á sér sögu
FÖRGUN/
ENDUR-
VINNSLA
■ Förgun útheimtir orku.
■ Endurvinnsla felst í að
koma flíkinni í notkun
hjá öðrum.
■ Einnig við að nota efni
bolsins til annarra nota.
RÆKTUN
■ 20 milljón tonna
framleiðsla á ári.
■ Bændur nota 10% af
ársnotkun á skordýra- og
illgresiseitri.
■ Hættuleg efni fyrir börn/
margir vinnumenn á ökrum
deyja af eitrun.
■ Mikill skaði í vistkerfinu.
■ Eitur hefur fundist í grunnvatni 7 ríkja
í BNA.
FRAM-
LEIÐSLA
■ Við flutning til
verksmiðju, við spuna
þráðar og vefnað þarf
orku.
■ Orkan kemur mest frá
jarðefnaeldsneyti.
■ Í fatalit er kopar, sink
og aðrir þungmálmar sem menga
vatn.
■ Fatameðhöndlun krefst efna sem
eru afurðir kola, olíu. Eins krabba-
meinsvaldandi efna.
■ Flestir fataframleiðendur nýta vinnu-
afl þar sem réttindi eru hundsuð.
VERSLUN
■ Flutningur frá
verksmiðju til
verslunar krefst orku
(sjá ofan).
■ Á bak við hvern bol
er ferðalag upp á
þúsundir kílómetra.
NOTKUN
■ Stærstur hluti
umhverfisáhrifa
fellur til við notkun.
■ Mestu umhverfisáhrifin
koma frá þvottahúsinu.
■ Þvottaefni og pakkn-
ingar.
■ Flutningur þvottaefna
og framleiðsla þeirra er mjög
mengandi
í huga í desember, en til að gera
þetta að veruleika þurfum við að
leita vöruna uppi og taka ákvörð-
un um hvernig hún fellur að okkar
smekk. Þegar við borgum greiðum
við atkvæði með eða á móti náttúr-
unni, ef sterkt er tekið til orða.
„Í mörgum tilfellum hefur maður
val. Tækifærin eru fjölmörg, þó
hér á Íslandi sé val á gjafavöru
skilyrðum háð,“ segir Stefán. „Það
eru framleidd falleg leikföng hér á
landi, ef menn vilja leggja sig eftir
því að finna þau. En það er einfald-
ara að finna lausnir við að velja
gjafir fyrir fullorðna. Dóttir mín
hringdi frá Svíþjóð á dögunum og
spurði hvað ég vildi fá í jólagjöf. Ég
nefndi þrennt. Pólóbol, brunn eða
geit.“
Þegar gengið er á Stefán hverju
þetta sæti útskýrir hann að nefnd
dóttir hans gaf honum brunn í fyrra
og hann langar í annan. „Það er
hægt að kaupa gjafabréf frá Barna-
hjálp Sameinuðu þjóðanna [UNIC-
EF] fyrir einum brunni. Upphæðin,
sem er mjög viðráðanleg, dugir til
þess að sjá fjölda fólks fyrir hreinu
vatni, sem annars þekkir ekki þau
lífsgæði. Lífsgæði sem við teljum
svo sjálfsögð að við hugsum ekki
um þau frá degi til dags. Sama á við
um geitina. Hún getur byggt undir
heila fjölskyldu og skilið á milli lífs
og dauða.“
Hjálpin er nærri
Allar vörur hafa áhrif á umhverfið,
samfélagið og efnahag. Þess vegna
skiptir hver einasta ákvörðun um
innkaup okkar máli. Umhverfis-
merki eru einföld tæki til að hjálpa
okkur við að velja þær vörur
sem sameina best gæði og hófleg
umhverfisáhrif.
„Þetta á ekki síður við ef okkur
er ekki sama um fólkið sem fram-
leiddi vöruna. Sala á réttlætis-
merktum varningi á heimsvísu
jókst um rúm 40 prósent milli
áranna 2005 og 2006. Á síðasta ári
keyptu evrópskir neytendur slík-
ar vörur fyrir hátt í 200 milljarða
íslenskra króna. Þessi viðskipti
áttu beinan þátt í að bæta lífsskil-
yrði 1,5 milljóna framleiðenda og
verkamanna víða um heim. Ekki
spillir fyrir að um leið er verið að
hjálpa fólki í þróunarlöndunum að
koma undir sig fótunum á eigin for-
sendum.“
Eymd annarra
Segja að kjarni málsins sé falinn í
bómullarbolnum þínum, kæri les-
andi. Hann kom ekki til af sjálfu sér
heldur á sér sögu eins og allt annað.
„Aðbúnaður verkafólks við rækt-
un og úrvinnslu á bómull er víða
hræðilegur. Þar er fólk látið úða
akrana með eiturefnum sem löngu
er búið að banna á Vestur löndum
og þar sem börn og fullorðnir sulla
daglangt í eitri og sýru til að bóm-
ullin fái réttan lit og rétta áferð
fyrir vandláta Vesturlandabúa.
Hlífðarbúnaður er enginn, vinnu-
tíminn óhóflegur og launin hér um
bil ekki nein. Og krabbameinstil-
fellum á svæðinu fjölgar svo ört
að ekki hefst undan að byggja ný
krabbameinssjúkrahús. Og svo er
framleiðslan keypt af vestrænum
fyrirtækjum með sínar siðareglur.
Velferð okkar er að allt of stórum
hluta byggð á eymd annarra - og
auðvitað eigum við ekki að láta sem
ekkert sé. Allt sem við þurfum er
vitundarvakning; að viðurkenna
þá staðreynd að við berum ábyrgð
og gleyma því ekki næst þegar við
leggjum leið okkar í verslun,“ segir
Stefán að lokum.
Hráefnis- og orkuvinnsla Framleiðsla Dreifing og sala FörgunNeysla
Hráefnis- og
orkuvinnsla
Fram-
leiðsla
Dreifing
og sala
Neysla
Æskileg hringrás
FRAMHALD AF SÍÐU 34
Gvatemala
1,8
Vistspor
Sjálfbær heimur
Meðaltal heimsins
Danmörk
8,3
Bandaríkin
8,0
Finnland
6,2
Svíþjóð
5,9
Noregur
5,6Bretland
4,9
Pólland
4,3
Mexíkó
3,0
Brasilía
2,9
Rúmenía
2,7
Kína
2,2
Indland
0,9
Haítí
0,7
Vistsporið er að meðaltali 2,7 ha/mann í heiminum öllum, en líffræðileg geta jarðarinnar er áætluð
1,8 ha/mann. Þetta þýðir í raun að við notum
2,7/1,8 = 1,5 jarðir eins og staðan er í dag.
Samkvæmt útreikningum Global Footprint
Network voru jarðarbúar búnir að nota upp
afrakstur ársins 21. ágúst síðastliðinn og
hafa síðan þá verið að ganga á höfuðstól-
inn.
Eins og ráða má af skýringarmynd-
inni kæmumst við af með eina jörð ef
allir lifðu eins og íbúar Gvatemala.
Ef allir hefðu það hins vegar eins og
Norðmenn þyrftum við þrjár jarðir.
Global Footprint Network reiknar
ekki út vistspor Íslendinga, sem er
þó á stærð við vistspor þeirra landa
sem við berum okkur saman við eða
stærra.
Vistspor valinna landa
Ávextir
122 kíló (90)
Feitmeti
38 kíló (24)
Rautt kjöt
28 kíló (12)
Svínakjöt
20 kíló (21)
Fuglakjöt
33 kíló (24)
Fiskur og skel
7 kíló (46)
Egg
15 kíló (10)
Ostar
14 kíló (16,5)
Mjólkurvörur
251 kíló (154)Hveiti
60 kíló (64)
Sykur
63 kíló (47)
Grænmeti
186 kíló (128)
Kaffi og te
11 kíló (15)
898 kíló
(674)
Meðalaldur:
36,6 (34,6)
Meðal hæð:
karlar 175 sentimetr-
ar (180), konur 162
sentimetrar (167)
Meðalþyngd:
karlar 86 kíló (87,
konur 74 kíló (73)
( ) Tölur fyrir Ísland eru innan sviga.
Þetta borðar hver Bandaríkjamaður á ári
34,6%29,6%
27,7%16,0%11,1%
14,6%
Kornvara: 1,8 tonn
Ávextir/Grænmeti: 3,4 tonn
Kjöt og fiskur: 1,1 tonn
Mjólkurvörur: 2,3 tonn
Sykurvörur: 1,5 tonn
Feitivörur: 1,1 tonn
Alls: 11,2 tonn
■ Áætlað að hérlendis sé árlega hent
matvælum fyrir um 3,4 milljarða
króna
■ Þetta eru líklega 6-8% af öllum mat-
vælum sem keypt eru
■ Hugsanlega er þetta vanáætlað!
Ævisaga vöru
Sóun matvæla á ævi 75 ára gamals Bandaríkjamanns