Fréttablaðið - 04.12.2010, Blaðsíða 44

44 4. desember 2010 LAUGARDAGUR
SALVÖR NORDAL
ÖRN BÁRÐUR JÓNSSONÞÓRHILDUR ÞORLEIFSDÓTTIRÞORKELL HELGASONVILHJÁLMUR ÞORSTEINSSON ÞORVALDUR GYLFASON
ÓMAR RAGNARSSON PAWEL BARTOSZEK SILJA BÁRA ÓMARSDÓTTIRPÉTUR GUNNLAUGSSON
ILLUGI JÖKULSSON LÝÐUR ÁRNASONKATRÍN ODDSDÓTTIRKATRÍN FJELDSTEDINGA LIND KARLSDÓTTIR
GÍSLI TRYGGVASON GUÐMUNDUR GUNNARSSONERLINGUR SIGURÐARSON FREYJA HARALDSDÓTTIREIRÍKUR BERGMANN EINARSSON
ANDRÉS MAGNÚSSON
Um mörg þjóðþrifamál
virðist vera breið sátt,
bæði meðal þjóðfund-
arins og fulltrúa stjórn-
lagaþings. Mig langar
að nefna tvö atriði
sem ekki hafa ennþá
náð inn í umræðuna:
1. Það er til lítils að
hafa þrískipt þing-,
framkvæmda- og dómsvald ef einn hags-
munaaðili getur keypt upp öll áróðurstækin.
Stóreignarmenn eru einn hagsmunahópur,
þeir geta ekki átt alla fjölmiðlana, borgað
prófkjör, styrkt stjórnmálaflokka, keypt
þjónustu almannatengslafyrirtækja o.s.frv.
2. Það vantar ennþá allar upplýsingar um
hversu stórt og alvarlegt Hrunið var. Ef það
tekur heila kynslóð eða meira að byggja
upp landið aftur þá verður þetta stjórnarskrá
skrifuð í skugga Hruns, með tilvísun í það,
hugsanlega afturvirk ákvæði.
ÁSTRÓS GUNNLAUGSDÓTTIRARNFRÍÐUR GUÐMUNDSDÓTTIR DÖGG HARÐARDÓTTIRARI TEITSSON
Hver fullvalda þjóð hlýt-
ur að setja sér markmið
sem horfa til nútíðar og
framtíðar. Stjórnarskráin
er grundvöllur laga og
réttar í þjóðfélaginu
og meginrammi þeirra
leikreglna sem leiða
að markmiðunum.
Nýafstaðinn þjóðfundur
hefur skerpt markmið þjóðarinnar. Sú skylda
hvílir á stjórnlagaþingi að ræða þau og ná
samkomulagi um hvernig þeim verði best
náð með breyttri stjórnarskrá sem sé auð-
lesin og aðgengileg. Meðal meginviðfangs-
efna verða: lýðræði, dreifing valds, jafnrétti
á sem flestum sviðum og eignarhald, nýting
og varðveisla auðlindanna. Í ljósi atburða
undanfarinna daga og vikna hlýtur að koma
til skoðunar hvernig stjórnarskráin tryggir
best jafnræði þegnanna við alla stjórnsýslu
og val á umboðsmönnum sínum.
Ég tel mikilvægast af
öllu að það sé tryggt
að stjórnarskráin gæti
hagsmuna allra lands-
manna, óháð kyni,
aldri, búsetu, kynþætti,
kynhneigð, trúarskoðun
eða hverju öðru sem
greinir okkur að. Við
þurfum að standa vörð
um auðlindirnar og tryggja að þær séu eign
okkar allra. Það þarf sömuleiðis að tryggja
að allir þegnar samfélagsins búi við öryggi
og njóti allrar nauðsynlegrar þjónustu.
Mikilvægt er að tryggja rétt allra til þátttöku
í lýðræðislegri umræðu og ákvarðanatöku.
Markmið stjórnarskrárinnar á að mínu
mati að vera öflugt velferðarsamfélag sem
byggir á virðingu fyrir einstaklingum og gildi
margbreytileikans.
Að mínu mati er
tímabært að veita yngri
kynslóðum tækifæri
til að koma að mótun
nýs samfélags, nýrrar
undirstöðu á Íslandi.
Það er mín skoðun
að þær kynslóðir sem
munu erfa landið og
taka þátt í að byggja
það upp, eigi að hafa sinn fulltrúa við
mótun endurnýjaðrar stjórnarskrár. Á meðal
umræðupunkta minna má nefna bætt rétt-
indi almennings gagnvart stjórnvöldum, tak-
mörkun á lengd þingsetu á Alþingi, skarpari
þrískiptingu valdsins, beint lýðræði með
þjóðaratkvæðagreiðslum um einstök mál,
þjóðareign náttúruauðlinda og að orðið
lýðræði verði inntak stjórnarskrárinnar.
Í lögum um stjórn-
lagaþing eru átta atriði
sem stjórnlagaþingi
er falið að fjalla um.
Ég tel mikilvægt að
stjórnlagaþingið haldi
sig við þá umfjöllun
eigi því að takast að
ljúka vinnu sinni á
settum tíma. Ég treysti
þeim hópi sem valinn hefur verið til að
vinna markvisst og faglega og mun beita
mér fyrir því.
Á stjórnlagaþingi gefst
einstakt tækifæri til að
endurskoða frá grunni
hina danskættuðu
stjórnarskrá og leggja
nýjan sáttagrunn undir
íslenskt samfélag. Ég
mun mæta til þings
með opinn hug en
myndi vilja ræða
það að skilja betur á milli löggjafar- og
framkvæmdavalds auk þess að brjóta upp
stjórnmálakerfið með því að opna fyrir
persónukjör í þingkosningum. Ég myndi
einnig vilja beita þjóðaratkvæðagreiðslum í
auknum mæli og afnema kjördæmaskipt-
inguna. Að auki væri spennandi að útbúa
alhliða réttindaskrá fyrir borgarana til viðbót-
ar við hefðbundin mannréttindaákvæði, til
hliðar við stjórnarskrána, og jafnvel að lækka
kosningaaldurinn í 16 ár.
Úrslit kosninganna
sýna, að það yrði
mjög misráðið að gera
landið að einu (höfuð-
borgar)kjördæmi,
og „persónukjör“
megnar ekki að vinna
upp ágalla sem gera
meirihluta það auðvelt
að taka í kosningum
lítið sem ekkert tillit til þess að minnihlutinn
(hér landsbyggðin) fái sína fulltrúa kjörna í
eðlilegu hlutfalli. Sú staðreynd að á þinginu
eru aðeins þrír fulltrúar búsettir a lands-
byggðinni, leggur þeim þá skyldu á herðar
að lausn finnist á því að jafna atkvæðisrétt-
inn en gefa jafnframt færi á nánara sam-
bandi alþingismanna og kjósenda. Lausnin
hlýtur að liggja í að kosið verði í senn í fleiri
kjördæmum og um leið af landslista.
Ég vil sjá að stjórnar-
skrá lýðveldisins Íslands
inniberi afdráttarlaus
mannréttindaákvæði
öllum til handa sem
banna mismunun og
tryggja rétt til frelsis,
borgaralegra réttinda
og fullrar samfélags-
þátttöku. Í þessu tilliti
vil ég beita mér sérstaklega fyrir því að
bann við mismunun gagnvart fötluðu fólki
sé tiltekið nákvæmlega í stjórnarskránni, líkt
og öðrum minnihlutahópum, og að mann-
réttindi allra barna verði fyllilega tryggð og
vernduð. Þetta tel ég forsendu þess að allir
geti uppfyllt sínar samfélagslegu skyldur.
Samfélag verður að mínu mati aldrei heilt
nema með þátttöku allra. Því tel ég sterkari
lagastoð og mannréttindavernd vera hags-
munamál fyrir Ísland allt.
Auk þess að hlusta á
viðhorf annarra bauð
ég fram 20 ára reynslu
mína af stjórnlagafræði
í því skyni að jafna völd
– m.a. með því að
koma á stjórnlagadóm-
stóli, auknu jafnræði
við samráð handhafa
opinbers valds við
hagsmunaaðila og jafnari skiptingu valds
milli miðstjórnar og staðbundinna fulltrúa.
Ég tel afar mikilvægt að niðurstöður stjórn-
lagaþings verði fyrst bornar undir þjóðina
– til samþykktar eða synjunar – áður en
Alþingi fær þær til afgreiðslu. Þá legg ég
áherslu á að ekki verði deilt um stöðu
þjóðkirkjunnar eða samband við Evrópu á
stjórnlagaþingi heldur verði þeim málum
ráðið til lykta í þjóðaratkvæði.
Mannréttindakaflann
þarf að endurskoða
og setja fremstan.
Valdið sé hjá fólkinu
og það geti leitt mál
sín til lykta eftir leiðum
sem það sjálft virðir.
Aðskilja löggjafar- og
framkvæmdarvald og
hindra að of mikið
vald safnist á fáar hendur. Fækka á þing-
mönnum í 33, ráðherrar sitji ekki á þingi.
Breyta stjórnarháttum og hefta hyglingu
sérhagsmuna. Vald forsetans þarf að skýra
og tryggja og rétt hans til að mynda utan-
þingsstjórn, takist ekki að mynda starfhæfa
stjórn. Tilskilinn hluti kjósenda ásamt forseta
geti vísað lagafrumvörpum til þjóðar-
atkvæðis. Setja ýtarleg ákvæði um eignarrétt
þjóðarinnar yfir auðlindum. Endurskoða þarf
ákvæði um náttúruna og vernd hennar.
Eins og þið gerið ykkur
grein fyrir er í sumum
tilfellum lítið að marka
svona stuttar og
skorinorðar yfirlýsingar
um skoðanir manns.
Ég held ekki til stjórn-
lagaþingsins undir
merkjum eindreginna
skoðana, heldur til að
ræða málin við aðra þingmenn – og von-
andi við þjóðina líka. Ég læt þessar skoðanir
þó vaða. Öðru hef ég ekki við að bæta að
sinni, nema ég endurtek það sem ég hef
þegar sagt mörgum sinnum: Mitt sérstaka
áhugamál er að stjórnarskráin verði vel skrif-
að, innblásið plagg sem verði þjóðinni sjálfri
skiljanlegt. Hún birti siðferðisgrunn sam-
félagsins, en ekki einungis stjórnskipunar-
reglur handa lagarefum að bítast um.
Eitt mikilvægasta
verkefni stjórnlaga-
þingsins verður að
skoða hvernig efla
megi Alþingi og þá
ekki síst hvernig auka
megi vægi minnihlut-
ans á Alþingi. Einnig
þarf að endurskoða
forsetakafla stjórnar-
skrárinnar með það fyrir augum að hann
verði skýrari og einfaldari. Fleiri atriði verða
vitaskuld til skoðunar en við verðum að
gæta þess að ofhlaða ekki stjórnarskrána
með hugmyndum úr óskalistum sem ekki
eiga heima í grundvallarlögum þjóðarinnar.
Ég legg áherslu á að breytingar þær sem
gerðar verða feli ekki í sér umbyltingu eða
geri stjórnarskrána okkar umdeilda. Hún á
líka að vera þannig úr garði gerð að hún sé
skiljanleg hverjum manni.
Mér finnst vera aðal-
atriði að stjórnlagaþing
komist að sameiginlegri
niðurstöðu sem send
verði Alþingi. Eðlileg
krafa um framhaldið er
að um niðurstöðuna
óbreytta verði haldin
þjóðaratkvæðagreiðsla.
Umhverfisvernd,
útvíkkun mannréttinda,
takmörkun opinbers
valds og skýrari stjórn-
skipun eru málaflokkar
sem eru mér ofarlega
í huga. Mig langar
þó ekki að einblína á
ákveðna málaflokka
heldur frekar að starfa í
sameiningu með öðrum fulltrúum þingsins
að gerð stjórnarskrár sem í senn verður
endurnýjaður grundvallarsáttmáli þjóðarinn-
ar, vörn gegn valdníðslu og þjóðfélagsleg
framtíðarsýn okkar Íslendinga.
Málskotsréttur forseta
og almennings.
Aðgreining valds.
Persónukjör. Auðlindir
í þjóðareign. Mannrétt-
indi allra hópa. Viðurlög
við stjórnarskrárbrotum.
Fullmótuð stjórnarskrá
á þingtímanum sem
strax verður borin undir
þjóðaratkvæði.
Aukið og beinna
lýðræði. Jöfnun á vægi
þriggja þátta ríkisvalds-
ins. Ákvæði um frelsi
og hagsmuni komandi
kynslóða (sjálfbær
þróun). Auðlindir í
þjóðareign. Íhugað jafnt
vægi atkvæða sem
gengur ekki á rétt ein-
stakra landshluta, t.d. með landið sem eitt
kjördæmi en jafnframt 9-12 þingmenn sem
komi úr einmenningskjördæmum. Vil íhuga
eitt embætti forseta sem þjóðhöfðingja og
oddvita ríkisstjórnar kjörinn beint af þjóðinni,
þó með þingræði, sem fáist með samspili
málskotsréttar og þjóðaratkvæðagreiðslna.
Skerpa á ákvæðum um framsal ríkisvalds
til alþjóðastofnana. Mikilvægt að breið
samstaða ríki um tillögur þingsins. Betri sé
samstaða um breytingar með mismunandi
útfærslum en að naumur meirihluti ráði.
Lágmarksplan er
að stjórnarskráin
endurspegli íslenska
stjórnskipan. Ákjósan-
legt væri að jafna
atkvæðavægi og efla
þrískiptingu ríkisvalds-
ins. Ég mun þó ekki
síst líta á mitt hlutverk
að koma í veg fyrir að
stjórnarskráin fyllist af innantómum yfirlýs-
ingum sem gleðja alla en gagnast engum.
Aðal áhersluatriði mitt
er að festa í lög ákvæði
um þjóðaratkvæða-
greiðslur um einstök
mál að kröfu kjósenda.
Mannréttindaákvæðin
eru nokkuð góð eins
og þau eru, en það
er ekki nóg að menn
hafi mannréttindi í
stjórnarskrá, menn verða að geta beitt þeim
mannréttindum. Það þarf að tryggja að allir
Íslendingar geti varið sína mannréttinda-
hagsmuni. Það er það sem skiptir máli. Ég
vil að þjóðin fái að kjósa um hvort lúterska
kirkjan verði áfram þjóðkirkja, en ég vil ekki
aðskilja ríki og trú.
Í mínum huga
skiptir mestu að
stjórnlagaþingið
fjalli um þrískiptingu
valdsins með áherslu
á temprun valdsins,
hlutverk forseta og
aukið eftirlit Alþingis
með framkvæmdavald-
inu. Þá verður einnig
mikilvægt að fjalla um tilhögun þjóðar-
atkvæðagreiðslna, auðlindir og utanríkis-
mál. Ég mæti ekki til þessarar vinnu með
fyrirframgefinn óskalista heldur með það
að leiðarljósi að stjórnlagaþingið nái sátt
um tímabæra endurskoðun á mikilvægum
þáttum stjórnarskrárinnar. Í slíkri vinnu þurfa
ákveðin siðferðileg gildi eins og ábyrgð og
jafnræði að liggja til grundvallar. Þá bind ég
vonir við að meðal þingmanna eigi sér stað
skynsamleg og yfirveguð umræða óháð
hefðbundnum íslenskum flokkadráttum.
Ég mun leggja áherslu
á að mannréttindi og
mannleg reisn liggi til
grundvallar stjórnar-
skránni og vil tryggja
skýrt ákvæði um vernd
samfélagslegra minni-
hlutahópa. Ég vil skoða
hvort hægt sé að
stofna mannréttinda-
bálk, að norskri fyrirmynd, þar sem hægt
er að innleiða alþjóðlega mannréttindasátt-
mála með stöðu stjórnarskrár. Þá vil ég að
kveðið verði á um lýðræðislegt stjórnarfar,
herleysi landsins og aðkomu þings að
meiriháttar ákvörðunum í utanríkismálum.
Ábyrg nýting náttúruauðlinda í þágu þjóðar
en með tilliti til mannkyns og umhverfis
verður líka eitt af mínum áherslumálum.
Málskotsréttur minnihluta þingmanna, skil
milli framkvæmda- og dómsvalds og jafnt
vægi atkvæða eru helstu innanríkismálin.
Ráðherra þarf að velja
á grundvelli hæfni og
reynslu. Helst á að
kjósa forsætisráðherra
beinni kosningu en
blandaðar þingræðis-
leiðir koma einnig
til álita. Sjálfstæðara
Alþingi á að taka að sér
stefnumótun og aðhald
með framkvæmdarvaldi. Stjórnsýslan þarf að
verða opnari og gagnsærri. Styrkja þarf stöðu
Umboðsmanns Alþingis, í átt að stjórnsýslu-
dómstól. Kjósa á til þings í einu kjördæmi
með blönduðu lista- og persónukjöri að
ástralskri fyrirmynd. Eignarrétt þjóðarinnar á
auðlindum á að staðfesta og jafnvel stofna
Auðlindasjóð til hliðar við ríkissjóð. Tryggja
á jafnræði trúfélaga og lífsskoðana. Texti
stjórnarskrárinnar á að vera skipulegur og
skýr, staðfesta að valdið komi frá þjóðinni og
tiltaka grunngildi og grundvallarmannréttindi.
Ég vil umfram allt
vinna að vandaðri
stjórnarskrá sem á
breiðan hljómgrunn á
stjórnlagaþinginu en
ekki síður með þjóð-
inni allri. Ég vil hlusta á
aðra þingfulltrúa áður
en ég tek afstöðu út
og suður. Þess vegna
er ég tregur að svara spurningum eins og
Fréttablaðið leggur fram. Stjórnarskrá verður
ekki samin með krossaprófi.
Þörf er á skarpari
þrískiptingu valds til
að girða fyrir ofríki
framkvæmdarvaldsins
gagnvart löggjafar-
valdi og dómsvaldi.
Einnig þarf að styrkja
málskotsrétt forsetans,
svo að hann geti vísað
til þjóðaratkvæðis bæði
frumvörpum, sem þingið samþykkir, og
frumvörpum, sem þingið hafnar. Tilskilinn
hluti kjósenda eða þingmanna þarf einnig
að geta vísað lagafrumvörpum til þjóðar-
atkvæðis. Ný ákvæði þarf til að draga úr
veldi stjórnmálaflokka og hagsmunasam-
taka og til að tryggja eignarrétt þjóðarinnar
yfir auðlindum og aðgang að upplýsingum.
Kveða þarf á um hámarksfjölda þingmanna
og ráðherra. Nýr stjórnlagadómstóll þarf að
fjalla um brot á stjórnarskránni.
Krossapróf sem þetta
gefur vissulega vísbend-
ingu um skoðanir en er
þó allt of takmarkað. Ég
hef lagt áherslu á breyt-
ingar varðandi auðlindir
í þjóðareign, breytingar
á kjördæmaskipan og
jöfnun atkvæða. Komi
62. gr. til umræðu á
þinginu vil ég ræða þann möguleika að bætt
verði við greinina ákvæði um að ríkið geti
styrkt og stutt önnur trúfélög sem það vill
gera samning við að uppfylltum ákveðnum
skilyrðum. Ótrúlega mikils misskilnings virðist
gæta meðal fjölda fólks hvað varðar tengsl
ríkis og kirkju. Ég hef lýst mig reiðubúinn til
að ræða fjárhagslegan aðskilnað en vandinn
í því sambandi er meiri hjá ríki en kirkju. Lög
sem Alþingi setti um stjórnlagaþing gera ráð
fyrir 8 megin verkefnum en samband ríkis
og kirkju er ekki þar á meðal.
Ítarlegri mannréttinda-
kafla fremst í stjórnar-
skránni og tilgreina þar
rétt öryrkja og samkyn-
hneigðra og sérstök
ákvæði sem tryggja hag
og áhrif kvenna til jafns
við karla. Tryggja öryggi
kvenna og skoða í ljósi
mannöryggis (human
security. Endurskoða embætti forseta
Íslands í þá veru að engin völd fylgi því.
Málskotsréttur til þjóðar og þings með skyn-
samlegum takmörkunum. Tryggja sjálfstæði
löggjafarvalds og dómstóla gagnvart fram-
kvæmdarvaldi og stjórnarskrárbinda lýðræði.
Auðlindir verði sameign íslensku þjóðarinnar
og nýting þeirra sjálfbær. Styrkja stöðu nátt-
úruverndar. Jafna atkvæðisrétt og auka beint
lýðræði, þó ekki óheft persónukjör.