Fréttablaðið - 04.12.2010, Blaðsíða 56

56 4. desember 2010 LAUGARDAGUR
Hér er ríkisstjórn sem er
að semja við ESB en er
um leið ósammála um
samninginn sem stefnt
er að. Ráðherrar innan
hennar berjast jafnvel
gegn þessu markmiði …
„Þið eruð með sam-
steypustjórn eins og við
Bretar. Flokkarnir í rík-
isstjórninni okkar eru
ósammála um Evrópu
líka þótt þeir virðist ætla
að fara frekar vel með
það. Þeir eru ósammála sín á milli en þegar
þeir fara til Brussel fylgja þeir sameiginlegri
línu ríkisstjórnarinnar. Ég veit ekki betur en
að þetta sé íslenska aðferðin líka. Þið talið
einni röddu við Evrópu. Mér skilst að innan
flestra flokka hér séu raddir með og á móti
Evrópusamstarfi. Þetta þekkjum við líka frá
Bretlandi og það flækir hlutina. En þótt stjórn
ykkar sé ósamstiga heima við þá líta Evrópu-
menn samt sem áður á íslensk stjórn-
völd sem alvöru viðsemjanda.“
Staða samningaviðræðnanna
er sú að nú stendur yfir rýni-
ferli þar sem safnað
er saman upplýs-
ingum víðs vegar
úr þjóðfélaginu til að
undirbúa viðræðurnar.
Hér taka allir tilkallað-
ir þátt í þessu nema hags-
munsamtök bænda. Samn-
inganefnd Íslands telur þetta
geta skaðað samningsstöðuna
og þar af leiðandi þjóðarhagsmuni. Er þetta
algengt í aðildarviðræðum?
„Ég starfaði fyrri hluta ferils míns í land-
búnaðarmálum og ég skil bændur því ágæt-
lega en það kemur mér á óvart að íslenskir
bændur séu ekki áhugameiri en þetta um ESB.
Mér sýnist að aðild að ESB sé ekki nein alvöru
ógnun við bændur. Hins
vegar getur
verið ýmiss
konar akkur í
aðild. Evrópsk-
ir sjóðir bjóða
upp á áhuga-
verða möguleika
í landbúnaði.
E n g i n n í
Brussel hefur
nokkurn áhuga á
að draga úr land-
búnaði á Íslandi,
sem engum ógnar
samkeppnislega
í Evrópu. Landbúnaðarstefnan er að auki
í endurskoðun eins og fiskveiðistefnan.
Þessar endurskoðanir hafa allar verið í eina
átt: til frekari uppbyggingar eða þróunar í
dreifbýli.
Ég held að þetta sé áhugavert fyrir Ísland
og hver veit, sem aðildarríki þá gæti meg-
inlandið jafnvel lært eitthvað af ykkur. Til
dæmis hvernig þið farið að því að stunda land-
búnað á afskekktum svæðum við svona óhag-
stæð skilyrði.
En ég man ekki eftir neinu tilfelli þar sem
bændur hafa ekki haft áhuga á því að kynna
sér þetta. Oft voru þeir hikandi eða jafn-
vel tortryggnir, enda er það í eðli mannsins
að vantreysta breytingum. En stundum eru
breytingar til góða.“
B
retinn Graham Avery
hélt fyrir skömmu
fyrirlestur á vegum
Alþjóðamálastofn-
unar, sem hét The
View from Brussels,
eða Sjónarhorn Brussel. Hann er
heiðursframkvæmdastjóri ESB og
ráðgjafi European Policy Centre í
Brussel. Hann var í forsvari fyrir
breska landbúnaðar- og sjávarút-
vegsráðuneytið í viðræðum Breta
um inngöngu í sambandið. Avery
hefur farið með samskipti við EES-
löndin fyrir hönd ESB og tekið þátt
í nær öllum stækkunarviðræðum
ESB, svo sem við Noreg. Hann
býður til sætis á Mímisbar og seg-
ist vera mikill aðdáandi Íslands og
Noregs, en hann lítur svo á að þessi
lönd hafi hingað til valið að taka við
ákvörðunum frá Brussel, frekar en
að taka ákvarðanir þar.
Avery hefur skrifað greinar um
Evrópusamstarf Íslands og sagt að
það sé mikilvægt fyrir Íslendinga
að íhuga ekki bara efnahagslega
kosti og galla aðildar heldur ekki
síður pólitíska. Hann var beðinn að
skýra þetta nánar og hafa til hlið-
sjónar umræðuna meðal íslenskra
stjórnmálamanna, sem sumir telja
ESB heimsvaldasinnað fyrirbæri.
Hvað er til dæmis til í því að ESB
vilji ginna Íslendinga til að selja
sér auðlindir og pota sér á Norður-
slóðir?
„Þetta er afar mikilvægt val sem
þið standið frammi fyrir og snýst
ekki bara um þetta tæknilega sem
er rætt um í aðildarviðræðum. Það
er mikilvægt að hafa umræðuna
víðtæka og vel upplýsta, það er til
dæmis miklu meira sem felst í aðild
en sjávarútvegshagsmunir.
Stækkun ESB, úr sex ríkjum og
í 27 er ekki afleiðing einhverrar
heimsvaldastefnu, heldur afleið-
ing aðdráttarafls Evrópusambands-
ins. Ef ég má vera heiðarlegur þá
var enginn sendur frá Brussel til
að biðja Ísland, eða nokkurt annað
ríki, um að sækja um aðild. Við
eigum í nógum vandræðum með
núverandi aðildarríki! [Hlær.]
Hugmyndin um að fólk í Brussel
vilji ná yfirráðum á Íslandi er ein-
faldlega ósönn. Það ákveður þetta
enginn nema þið. Enginn geng-
ur í Evrópusambandið nema það
sé honum í hag og enginn ætti að
halda áfram innan þess nema það
sé honum í hag. Því ættuð þið að
greina hagsmuni ykkar, pólitíska
og efnahagslega.
Þegar Bretar gengu inn, var
hin ráðandi hvöt ekki efnahags-
leg: Bretar hafa alltaf borgað
meira til ESB en þeir hafa fengið
í staðinn. Raunverulega ástæðan
fyrir inngöngu Breta var pólitísk.
Bretar líta svo á að sextíu milljóna
þjóð sé lítil þjóð, það kann virðast
undarlegt, fyrir þjóð sem er jafn
fámenn og Ísland, að við sjáum
þetta svona. En við litum svo á
að eina leiðin til að rödd okkar
heyrðist í heiminum væri í félagi
við aðra. Um hvernig þetta félag
eigi að vera deilum við reyndar
um, því efahyggjumenn um Evr-
ópusamstarfið í Bretlandi bjóða
okkur skýran valkost, sem er
aukið samstarf við Bandaríkin.
En ef þið Íslendingar gang-
ið í sambandið, stolt þjóð sem er
annt um sjálfstæði sitt, þá er það
stórt skref og mikilvægt. Ég hef
verið spurður hvort Ísland, þjóð
í öllum þessum vandræðum, geti
átt framtíð sem sjálfstætt ríki og
ég segi já. Það er dagljóst að ESB
er kerfi sjálfstæðra þjóðríkja, sem
eru viðurkennd og virt.“
Hagsmunir smáríkja
Heiðursframkvæmdastjórinn segir
eitt einkenni Evrópusambandsins
vera það að það líti sérstaklega til
lítilla þjóða. Þær fái meira í sinn
hlut en þær stærri, til dæmis innan
ráðherraráðs og Evrópuþings:
„Það yrði betur komið fram við
Íslendinga en nokkra aðra þjóð í
sambandinu því þið yrðuð fámenn-
asta þjóðin. Einn Íslendingur hefði
fimmtán sinnum meira vægi á
Evrópuþinginu en þýskur borgari.
Hvers vegna gerir ESB þetta?
Undirstöðuregla kerfisins er
einskonar öfugt hlutfallsviðmið,
þannig að hinir smáu hafa hlut-
fallslega meira vald en þeir stóru.
Þetta er trygging smáríkja fyrir
því að hinir stóru valti ekki yfir
þau. Stríðin í Evrópu á tuttugustu
öld hófust vegna þess að stórþjóð-
ir vildu valta yfir smáþjóðir. ESB
var búið til í því skyni að koma í
veg fyrir þetta.
Sem bandalag er Evrópusam-
bandið nokkuð flókið og stundum
er erfitt að skilja hvernig kerfið í
Brussel virkar.
En eitt er ég viss um og það er
að svarið við spurningunni „hver
er foringi Evrópusambandsins?“
er enginn. Þetta er flókið kerfi
sem leitar jafnvægis milli hags-
muna stórra, meðalstórra og lítilla
ríkja. Í einu orði er ESB-kerfið ekki
forræðiskerfi hins sterka og það er
dýrmætur hluti töfranna sem gera
það aðlaðandi.“
EES, auðlindir og Norðurslóðir
Núverandi aðildarríki ESB eru vel-
viljuð Íslandi, ekki andsnúin því,
segir Avery. Svo lítil þjóð ógni
ekki þróun sambandsins, ólíkt til
dæmis Tyrklandi, en innganga svo
stórs lands hefði afgerandi breyt-
ingar í för með sér, en Íslands
ekki. Aðdráttarafl Íslands sé þó
ekki gífurlegt.
„Þótt þið séuð ekki eins rík og þið
voruð, þá eruð þið ennþá ansi vel
stæð og við kunnum vel við lítil rík
ríki sem leggja meira af mörkum
en þau þiggja. Þá hafið þið verið í
EES í sextán ár og í Schengen og
hafið sýnt að þið standið ykkur vel
innan EES-kerfisins. Að því leyti
eruð þið ólík hinum umsóknarríkj-
unum á Balkanskaga. Það eru því
jákvæð sjónarmið uppi gagnvart
Íslandi sem aðildarríki.
En ég skal vera hreinskilinn.
Aðdráttarafl Íslands er ekkert
ægilegt, það hefði til dæmis ekki
mikla efnahagslega þýðingu að það
gengi í ESB. Auðvitað eigið þið auð-
lindir en það er enginn með þá tál-
sýn að ESB fái yfirráð yfir þeim.
Ég get lofað þér því að núverandi
aðildarríki eru passasöm um sínar
auðlindir líka! Það er því ekki til
umræðu að neinn fari að taka yfir
auðlindir aðildarríkja.
Þá er landfræðileg staða ykkar
vissulega góð og ESB hefur áhuga
á því að bæta stöðu sína á Norður-
slóðum. Til lengri tíma séð verð-
ur þetta æ mikilvægara svæði. En
ég held ekki að neinn vilji fara að
segja Íslandi hvað það eigi að gera
á Norðurslóðum. Þvert á móti er
munurinn á því að vera aðildarríki
eða ekki sá að þegar þú ert fyrir
utan, eins og í EES, eru stefnuþegi
en þegar þú ert inni ertu stefnu-
markandi, með rödd og atkvæði. Í
auðlinda- og umhverfismálum er
mjög litið til þekkingar og reynslu
Íslendinga.“
Alþjóðavæðingin og framtíðin
Avery segir það hafa verið góða
ákvörðun, þegar Íslendingar hættu
að byggja allt samfélagið á því
sem næst einni atvinnugrein, þótt
landið hafi ef til vill farið of hratt
í sakirnar, eftir á að hyggja.
„Því framtíðin byggist ekki helst
á náttúruauðlindum og framleiðslu
hrávöru heldur sköpun – því að
vera snjall. Þið getið gert það ein
en þá verðið þið í litlum báti í sjón-
um. Þegar hann fer af stað þá
hittir hann fyrir stærri skip sem
heita Kína, Rússland og Banda-
ríkin. Ég held að það væri miklu
betra fyrir ykkur að bindast bát-
unum í Evrópu föstum böndum.
Þið eigið ákveðin gildi sameigin-
leg með Evrópusambandslöndum.
Þið eigið eflaust fleiri sameigin-
lega hagsmuni með ESB en öðrum
ríkjum líka. Þið Íslendingar eruð
ekki undanþegnir alþjóðavæðing-
unni og þurfið að takast á við hana
á 21. öldinni.“
Fullveldið og áhrif innan EES
Ísland tekur við fjölda laga á ári
hverju frá ESB í gegnum EES, um
300 lagagerðir í ár. Þjóðin hefur
lítið sem ekkert um þetta að segja.
Um leið óttast hún að glata full-
veldi sínu við að ganga í Evrópu-
sambandið. Hvernig lítur Avery á
þessa klemmu?
„Það er satt að í EES hafa Noreg-
ur, Ísland og Liechtenstein næstum
engin áhrif á þær ákvarðanir sem
teknar eru. Ég segi næstum engin
áhrif því ef þið væruð fyrir utan
EES, væru þau enn minni! Að vera
í EES er vissulega þægilegt. Þið
fáið aðgang að sameiginlega mark-
aðnum en þið borgið fyrir það.
Í EES takið þið við ákvörðun-
um en takið þær ekki sjálf. Og hér
verður umræðan um fullveldi mik-
ilvæg: Að mínu viti þýðir fullveldi
að stjórnvöld hafi áhrif á ákvarð-
anir sem varða þjóð sína. Aðild
að ESB þýðir að þið hefðuð meiri
áhrif en þið hafið núna. Sjálfstæði
og fullveldi er ekki sami hluturinn.
Það er hægt að deila og auka full-
veldið um leið og haldið er í sjálf-
stæðið og það held ég er það sem
ESB veitir litlum ríkjum.“
AVERY Aðdráttarafl Íslands í augum ESB er ekkert geysilegt, segir heiðursframkvæmdastjórinn. Enginn hafi áhuga á því að hrifsa
til sín auðlindirnar. Innan ESB hafi landið tækifæri til að marka alþjóðlega stefnu í stað þess að taka við henni. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Að mínu
viti þýðir
fullveldi að
stjórnvöld
hafi áhrif á
ákvarðanir
sem varða
þjóð sína.
UM ANDSTÖÐUNA INNANLANDS
Evrópumenn
[líta] samt sem
áður á íslensk
stjórnvöld sem
alvöru við-
semjanda.
Graham Avery segir
að staða Íslands innan
ESB yrði hlutfallslega
betri en annarra þjóða,
en landið hafi nánast
engin áhrif innan EES.
ESB hafi verið búið til
svo stórar þjóðir gætu
ekki valtað yfir smærri
þjóðir og enginn ætli
að stela auðlindum Ís-
lands frekar en annarra
ríkja. Honum kemur á
óvart að bændur vilji
ekki kynna sér kosti
aðildar. Klemens Ólafur
Þrastarson hitti Avery.
Að marka stefnu eða fylgja henni
Ég man ekki eftir neinu
tilfelli þar sem bændur hafa
ekki haft áhuga á því að
kynna sér þetta.