Morgunn - 01.12.1965, Blaðsíða 22

100
MORGUNN
gagnrýnin og skynsamleg og vísindaleg hugsun tóku að fá
yfirhöndina, nú á síðustu öldum, þá gerðist svipuð saga og
nú er að endurtaka sig í hugum hugsandi námsmanna í há-
skólunum. Trúin á hið andlega eðli þeirra sjálfra þvarr smátt
og smátt. Hinar stórkostlegu uppgötvanir vísindanna á
nítjándu öldinni ekki sízt í líffræðinni (biology) urðu til þess
að brjóta niður hinar gömlu hugmyndir um manninn og
stöðu hans í alheiminum. Og þegar tekið var að raða saman
hinum nýju uppgötvunum vísindanna í eina samfellda heild,
gerðu menn sér lítið fyrir og slepptu mannssálinni sjálfri,
sem sérstökum þætti þeirrar heildarmyndar. Það var hvergi
rúm fyrir hana í hinni nýju, vélgengu heimsmynd.
Því fór svo, að hvarvetna þar, sem vísindin lögðu undir
sig landið, var hin gamla trúin á andlegt eðli mannsins útlæg
gjör. Sálarfræðin tók í vaxandi mæli að verða gegnsýrð af
efnishyggjunni. Kenningin um eðli mannsins þróaðist frá
hinni grófu efnishyggju og lagaði sig eftir nýrri kenningum
eðlisfræðinnar um eigindir efnisins, án þess þó að kvikað
væri frá hinu efnislega grundvallarsjónarmiði. Vísindin þola
ekki að heyra hið óefniskennda nefnt á nafn eða þann and-
lega eiginleika, sem menn áður nefndu sál. Og svo er nú
komið, að þeir fáu vísindamenn, sem ennþá halda því opin-
berlega fram, að þeir trúi þvi, að maðurinn hafi sál, koma
starfsfélögum sínum i hálfgerðan bobba og vandræði með
siíku háttalagi.
Eigi að síður er eitthvað bogið við þá mynd, sem vísindin
drógu upp fyrir aldamótin síðustu. Sérkennilegum fyrirbær-
um í mannlegu eðli var með öllu sleppt úr þessari vísinda-
legu mynd, vegna þess að þau áttu þar ekki heima, og hefðu
ruglað alla myndina. Og það er ekki í fyrsta skipti, að vís-
indin hafa til hægðarauka gengið framhjá því, sem ekki féll
í kram þeirra.
Vegna þess, að þessi fyrirbæri eru fremur sjaldgæf og
auk þess þannig vaxin, að erfitt er að sanna þau, var hin-
um íhaldssömu vísindum auðvelt að láta sem þau væru ekki
til. Eigi að síður urðu nokkrir djarfhuga visindamenn til