Morgunn - 01.12.1982, Page 61

163
„úr heimi vísindanna"
lagi hin veiku áhrif sem valda breytingum í geislavirkum
kjörnum, í þriðja lagi rafsegulkraftar sem halda rafeind-
um bundnum við atómkjarna og í fjórða lagi sterk gagn-
áhrif eindanna í atómkjarnanum.
Lengi vel virtust kraftar þessir vera hver af sínu sauða-
húsinu, þótt margir eðlisfræðingar hafi haft grun um, að
kraftarnir hlytu að vera nátengdir á einhvern hátt. Skiln-
ingur manna á skyldleika þessara krafta hefur þó vaxið
mikið undanfarin ár. Eðlisfræðileg kenning um tengsl
veiku kraftanna annars vegar, sem áður voru nefndir,
geislavirkninnar, og hins vegar rafsegulkraftanna hefur
verið sett fram og hugvitsamlegar tilraunir hafa staðfest
hana smám saman.
Kenning þessi er að miklu leyti verk þriggja manna,
sem fengu Nóbelsverðlaun í eðlisfræði árið 1979, Sheldon
Glasgow, Abdus Salam og Steven Weinberg. Kjarneindir
eins og svonefndir kvarkar og leptónur raðast í þyrpingar.
Milli eindanna í þyrpingunum verka kraftar með einhlít-
um, vel skilgreindum hætti. Sumir kraftanna eru rafsegul-
kraftar, aðrir eru „veikir kraftar". 1 kenningunni er gert
i'áð fyrir nýjum tegundum einda, sem menn hafa ekki haft
tök á að finna með tilraunum. Tækin hefur vantað, en
þau eru nú í smíðum.
Uppgötvanir þessar undanfarin ár þykja meiri háttar
tíðindi í herbúðum eðlisfræðinga og hafa sumir þeirra
gerst svo djarfir að reyna á ný við dæmi sem Einstein
sjálfum tókst. ekki að leysa á sínum tíma: að finna for-
uiúluna sem tengir allar gerðir frumkrafta í náttúrunni.
b’eir hafa sem sagt reynt að semja svo víðtæka kenningu,
að hún skýri ekki einungis tengsl rafsegulkrafta og „veikra
krafta“, heldur líka samspilið við „sterku kraftana“ — og
jafnvel aðdráttaraflið. — Leitin að einingunni heldur áfram
°g ber furðu drjúgan árangur öðru hverju.