Morgunn - 01.06.1995, Síða 21

MORGUNN
ins að hann sé dulúðarmeistari, gegnir öðru máli þegar kemur
að prestinum sem prédikara. Presturinn á helst að vera, ekki
aðeins frambærilegur prédikari, heldur líka kennivald sem flyt-
ur mál sitt með áhrifamiklum hætti og knýr fólk til að leggja
við hlustimar. Enda hefur kirkjan eignast margan góðan kenni-
manninn sem uppfrætt hefur alþýðuna, stundum sagt fólki til
syndanna og ævinlega brýnt fyrir því ábyrgð þess og skyldur í
lífinu.
Því má með sanni segja að kirkjunnar menn, prestamir, hafi
alla tíð lagt rækt við uppfræðsluhlutverk kirkjunnar sem mér
hefur orðið tíðrætt um í þessu erindi. Rökræðan hefur samt
ekki verið hin sterka hlið prestana og raunar má segja hið sama
um íslenska kennara og íslenska menntamenn yfirleitt. Mælsk-
an hefur verið þeirra vopn, en ekki rökvísin.
Sannleikurinn er sá að rökræðan er erfið og vandasöm list
sem enginn kann til hlítar og engin þjóð hefur lagt sérstaka
stund á síðan grískir fræðimenn hófu hana til vegs og virðing-
ar í Aþenu forðum. Rökræðan er andstæða kappræðunnar. Hún
sprettur af viðleitni manna til að komast í sameiningu að sann-
leikanum með því að deila hugsunum sínum og skoðunum í
samræðu, þar sem tillit er tekið til skynsamlegra röksemda.
Stundum reyna menn að renna stoðum undir rangar, ljótar og
illar hugsanir eða skoðanir. Og ef rökræðan kemur ekki til sög-
unnar, eru miklar líkur á að menn sitji uppi með hinar vondu
hugsanir og telji þær jafnvel sannar eða fagrar. Þar með er auð-
vitað ekki sagt að rökræðan tryggi að fólk hugsi eingöngu rétt-
ar, fagrar og góðar hugsanir! En hún er að minnsta kosti trygg-
ing fyrir viðleitninni til þess.
Ofsatrúarmenn, sem skeyta ekki um neitt nema Sannleikann
og kæra sig kollótta um hversdagsleg smásannindi, hafa aldrei
hrifist af rökræðu. I hugum þeirra er hún heimskulegt ef ekki
hrokafullt tiltæki fáráðlinga til að hugsa veröldina út frá sínum
forsendum í stað þess að snúa sér beint til hins algóða og al-
máttuga guðs og byggja allt á yfirskilvitlegum forsendum
19