Morgunblaðið - 16.08.2009, Qupperneq 25

Samfylking-
arinnar og VG í borg-
arstjórn smöluðu fólki á
áheyrendapalla í Ráðhúsi
Reykjavíkur og efndu til óláta
til að koma í veg fyrir að hægt
yrði að hefja löglega boðaðan
borgarstjórnarfund til að skipta um
meirihluta í borgarstjórninni. Þar var
lýðræðislegum stjórnarháttum sýnd van-
virðing sem var sízt til fyrirmyndar.
Umburðarlyndi gagnvart ofbeldinu
Gagnrýnendur þessara sjónarmiða hafa
stundum spurt af hverju Morgunblaðið bregð-
ist ekki jafnhart við annars konar ofbeldi, t.d.
þegar menn eru barðir um hverja helgi í mið-
borg Reykjavíkur eða þegar almennir borg-
arar verða fyrir því að tjóni er valdið á eignum
þeirra með t.d. veggjakroti. Svarið er að auð-
vitað telur blaðið athæfi af því tagi jafnfráleitt.
Og um það ríkir almenn samstaða í samfélag-
inu að slíkt ofbeldi og eignaspjöll séu ólíðandi.
Þeir, sem hafa slíkt í frammi, eru teknir hönd-
um og dæmdir ef til þeirra næst – sem er því
miður of sjaldan. En stóra áhyggjuefnið varð-
andi þá tegund af ofbeldi og eignaspjöllum,
sem hér er til umræðu, er að allnokkur hópur
fólks virðist líta svo á að slíkt athæfi sé í lagi
vegna þess að það sé notað til að tjá skoðun.
Í febrúar 2006, veturinn eftir að Saving Ice-
land hóf skemmdarverk sín á Íslandi, fóru
fram umræður á Alþingi sem fjölluðu m.a. um
eftirlit lögreglu með slíkum hópum. Ögmund-
ur Jónasson, þáverandi þingmaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs og formað-
ur BSRB, rifjaði þá upp að á fundi
Heimsviðskiptastofnunarinnar, WTO,
skömmu áður hefðu verið mikil mótmæli, „rúð-
ur brotnar í ráðstefnuhöllum o.s.frv. Í augum
ráðstefnuhaldara var þar eflaust verið að
fremja skemmdarverk en í mínum augum og
augum hundraða og þúsunda manna og millj-
óna tuga var
verið að koma á
framfæri öflugum mót-
mælum gegn stefnu Al-
þjóðaviðskiptastofnunar-
innar sem hefur því miður
gengið þvert á almannahag og
sérstaklega hagsmuni fátækra
þjóða heimsins. Skemmdarverk í augum
eins getur verið þjóðþrifaverk í augum
annars“.
Morgunblaðið leyfði sér að segja um þetta í
Reykjavíkurbréfi: „Ætli Ögmundi Jónassyni
fyndist sniðugt, ef hingað til lands kæmi hópur
útlendinga, sem grýtti ráðstefnusalinn á
landsfundi VG eða formannafundi BSRB til að
láta í ljós „öflug mótmæli“ gegn meintri skað-
legri stefnu þessara samtaka? Ætli hann
myndi sleppa því að hringja í lögregluna og
biðja um vernd? Og ætli nokkrum, jafnvel
þeim, sem ekki væru sammála VG eða BSRB,
þætti það þjóðþrifaverk að grýta fundarstað-
inn?“
Innan VG gætti augljósrar samúðar með
baráttuaðferðum skemmdarvarganna sem
sögðust vera á móti virkjunum. M.a. gerði
dómsmálaráðuneytið að kröfu flokksins úttekt
á aðferðum lögreglu við að fylgjast með hópn-
um og halda honum í skefjum. Sú úttekt leiddi
í ljós að lögreglan hefði staðið faglega að verki
og haldið sig að öllu leyti innan ramma lag-
anna.
Þegar ofbeldi litla hópsins í búsáhaldabylt-
ingunni fór úr böndunum var þó jafnvel þing-
flokki VG ofboðið og hann fordæmdi „harðlega
hvers kyns ofbeldi, sama hver í hlut á“. Al-
menn fordæming á ofbeldi nokkurra ein-
staklinga sem notuðu fjöldamótmæli sem
skálkaskjól varð síðan áreiðanlega til þess að
aðgerðir þess hóps lyppuðust niður.
Dómstóll götunnar?
Þeir, sem undanfarnar vikur hafa unnið spjöll
á húseignum fólks, hafa að sumu leyti gengið
lengra en þeir sem til þessa hafa beitt
skemmdarverkum og ofbeldi til að „tjá skoð-
anir sínar“. Þeir hafa ekki valdið líkamsmeið-
ingum en þeir ráðast ekki gegn vinnustöðum
fólks heldur einkaheimilum. Þar búa fleiri en
sá einstaklingur sem er líklega skotmark
skemmdarvarganna. Þar búa makar og börn
sem enga ábyrgð bera á ákvörðunum sem
kunna að vera umdeildar. Hugsa þeir sem
sletta málningu á hús að næturlagi ekkert út í
hvaða áhrif slíkar árásir geta til dæmis haft á
sálarlíf barna? Þeir sem þannig svipta fólk ör-
yggistilfinningunni á eigin heimili eru
sjúkir á sálinni.
Í umræðum manna á milli
um þessar árásir ber stund-
um á furðulegum vangavelt-
um um að þessi hafi átt þetta
skilið en hinn ekki, hann hafi nú
ekkert gert af sér. Með slíku
eru menn í raun um leið að við-
urkenna dómstól götunnar; þessi
er sekur; skemmum húsið hans.
Jafnvel þótt maður væri búinn að
fá dóm fyrir brot á lögum væri ekk-
ert sem réttlætti að ráðizt væri á
heimili hans eða fjölskyldu hans með
þessum hætti.
Lélegir mótmælendur?
Eftir efnahagshrunið eru margir
reiðir og eiga fullan rétt á því. En
reiðin má ekki brjótast út í ofbeldi,
óspektum og eignaspjöllum. Fyrst
eftir hrunið var stundum haft orð
á því að Íslendingar væru lélegir
mótmælendur; létu allt yfir sig
ganga án þess að segja sína
skoðun. Hinir mörgu, frið-
samlegu og fjölmennu mót-
mælafundir, sem síðan hafa
verið haldnir, eru afsönnun
þess. Reyndar hefði líklega mátt halda
fleiri fundi við höfuðstöðvar stórfyrirtækjanna
sem með græðgi og áhættusókn settu fjár-
málakerfið á hliðina, ekki síður en við starfs-
stöðvar stjórnvalda sem leitast við að taka til í
rústunum.
En þegar menn segja að Íslendingar séu lé-
legir mótmælendur og eiga með því við að
sjaldnar sé beitt ofbeldi eða slegizt við lögregl-
una, eins og því miður er alltof algengt í ná-
grannalöndum okkar, eru þeir á villigötum. Ef
við leiðumst út á þá braut að tjá skoðanir okk-
ar með ofbeldi höfum við glatað mikilvægum
hluta okkar friðsamlega, íslenzka samfélags.
Við viljum að fólk tjái skoðanir sínar með frið-
samlegum hætti, innan ramma laga og stjórn-
arskrár. Að lögreglan þurfi ekki að vígbúast
vegna óeirða. Að allir geti verið öruggir, heima
hjá sér eins og annars staðar. Almenningur
hefur aldrei haft fleiri tækifæri til að tjá skoð-
anir sínar með friðsamlegum hætti, í fjöl-
miðlum og á netinu. Og fjöldi fólks hefur grip-
ið það tækifæri. Umræður á netinu hafa
reyndar að einhverju leyti farið úr böndunum
og alltof mikið er þar af skítkasti og persónu-
árásum. En það er önnur saga.
Ábyrgð fjölmiðla
Fjölmiðlar hljóta að velta fyrir sér hvernig
þeir eigi að taka á málum eins og þeim sem að
undanförnu hafa komið upp. Það er nauðsyn-
legt að segja frá skemmdarverkum á heimilum
fólks, meðal annars til þess að geta efnt til um-
ræðna um vandamálið, eins og hér er gert. En
um leið verður fjölmiðlafólk að hafa í huga að
skemmdarvargarnir og ofbeldisfólkið þrífst
ekki sízt á athyglinni sem það fær. Með því að
frétt birtist í fjölmiðli um „aðgerðina“ er til-
ganginum náð. Fjölmiðlar verða því að fara
vandrataðan meðalveg á milli þess að segja
fréttir og að veita fólki, sem grefur undan lýð-
ræðis- og umræðuhefð Íslendinga, óverð-
skuldaða athygli. Sá meðalvegur hlýtur að
verða til umræðu á fréttastofum og verður það
að minnsta kosti á ritstjórn Morgunblaðsins.
Er ofbeldi leið til að tjá skoðun?
F
ull ástæða er til að hafa
áhyggjur af þeirri tilhneig-
ingu ákveðinna hópa í ís-
lenzku samfélagi að koma
skoðunum sínum á framfæri
með ofbeldi og skemmd-
arverkum.
Þessi tilhneiging hefur
komið skýrt í ljós á und-
anförnum vikum þar sem
ráðizt hefur verið gegn einkaheimilum fólks
með því að skvetta á þau málningu og
öðrum efnum og mála slagorð á
húsin. Árásirnar hafa meðal ann-
ars beinzt að heimilum fólks, sem
tengist viðskiptalífinu og föllnum
fyrirtækjum útrásarvíkinga, svo og
að húsum stjórnenda stóriðjufyr-
irtækja og orkufyrirtækja. Með árás-
um á þessi hús þykjast einhverjir ein-
staklingar eða hópar væntanlega vera
að tjá skoðanir sínar á annars vegar því
sem miður fór í viðskiptalífinu og hins
vegar á virkjunum og orkusölu til stór-
iðju.
Í búsáhaldabyltingunni svokölluðu í upp-
hafi ársins, sem að mestu leyti fór frið-
samlega fram, urðu nokkrar mjög ógeðfelld-
ar uppákomur þar sem lítill hópur
ofbeldismanna slasaði lögreglumenn og
réðst á Alþingi og Stjórnarráðið undir yf-
irskini mótmæla gegn stefnu stjórnvalda.
Æstur múgur réðst gegn Geir H.
Haarde, fyrrverandi forsætisráðherra
og fleiri stjórnmálamönnum, með þeim
hætti að þeir höfðu ástæðu til að ótt-
ast um öryggi sitt.
Vond þróun
á síðustu árum
Ofbeldi og skemmdarverk hafa
ágerzt eftir bankahrunið. Einhverjir hafa
fundið reiði sinni útrás með þessum hætti. En
þetta er samt þróun, sem var hafin áður og
ekki er hægt að útskýra eingöngu með reiði
fólks eftir hrunið. Rifja má upp nokkur atvik
frá síðustu fjórum árum. Mörg þeirra tengjast
hreyfingu sem kallar sig Saving Iceland og tel-
ur málstað sínum til framdráttar að ráðast að
fólki með málningu eða lituðu skyri, skemma
tækjabúnað fyrirtækja og trufla starfsemi
þeirra. Skemmdarverk og „aðgerðir“ samtak-
anna hér á landi hófust sumarið 2005. Þá
gagnrýndi Morgunblaðið þessar bar-
áttuaðferðir harðlega og taldi þær málstað
náttúruverndarsinna sízt til framdráttar. Þá
bar svo við að ýmsir vildu bera í bætifláka fyr-
ir skemmdarvargana. Morgunblaðið stóð m.a.
í lítilli ritdeilu við Guðna Elísson háskólakenn-
ara sem taldi málflutning blaðsins „í djúp-
stæðri kreppu“ vegna þess að það styddi ann-
ars vegar náttúruvernd en væri hins vegar á
móti aðgerðum þeirra sem slettu skyri á fólk á
fundum og yllu skemmdum á búnaði fyr-
irtækja austur á landi. Svar blaðsins við því í
Staksteinapistli var m.a. þetta: „Svo það sé á
hreinu er það ekki málstaður mótmælendanna
sem Morgunblaðið hefur gagnrýnt. Blaðið hef-
ur tekið fram að málstaðurinn – að vera á móti
virkjunum á hálendinu – njóti víðtæks stuðn-
ings. En það eru aðferðirnar sem Morg-
unblaðið gagnrýnir, alveg burtséð frá mál-
staðnum. Mótmælendurnir gætu þess vegna
verið á móti hungrinu í heiminum, kvótakerf-
inu, hvalveiðum, jólunum – Morgunblaðið
myndi engu að síður gagnrýna aðferðir þeirra
við að koma skoðunum sínum á framfæri og
það bæri ekki vitni um neina „djúpstæða
kreppu“ í málflutningi þess að öðru leyti.
Morgunblaðið hefur með sömu rökum tekið
afstöðu til ýmissa annarra „mótmæla“ og „að-
gerða“ á undanförnum árum. Þar má nefna
„mótmæli“ vörubílstjóra vorið 2008 þegar þeir
lokuðu helztu umferðaræðum út úr borginni,
ollu slysahættu og stefndu öryggi almennings
í hættu og réðust að lokum á lögreglumenn,
sem reyndu að fjarlægja vegartálmana. Blaðið
hafði sömu skoðun á því þegar forystumenn
25
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. ÁGÚST 2009
Reykjavíkurbréf
150809