Morgunblaðið - 10.10.2009, Blaðsíða 30

30 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 2009
Í LJÓSI þeirrar um-
ræðu sem átt hefur sér
stað um Peningabréf
Landsbankans ISK og
dóms Héraðsdóms
Reykjavíkur frá 7. októ-
ber sl. þar sem Lands-
vaki hf. var sýknaður af
aðalkröfu stefnenda er
rétt að neðangreindum
atriðum sé haldið til haga.
Fjárfestingar og
eignasamsetning
Fjárfestingar og eignasamsetning
voru í samræmi við fyrirfram kunn-
gerða fjárfestingarstefnu, lög og
reglugerðir eins og staðfest var í dómi
héraðsdóms.
Innlán sjóðsins voru um 30 millj-
arðar króna við slit hans og veð voru
gagnvart eign sjóðsins í skuldabréfum
Stoða, Baugs og Samson.
Við slit voru um 60% af skulda-
bréfaeign sjóðsins útgefin af íslensku
viðskiptabönkunum og þar var stærst
eign sjóðsins á skuldabréfum útgefn-
um af Kaupþingi, 32,3%. Þessir útgef-
endur voru taldir traustastir og kerf-
islega mikilvægir. Auk þess nutu þeir
hæsts lánshæfismats innlendra fyr-
irtækja.
Árið 2008 var unnið að því að tak-
marka fyrirtækjaáhættu sjóðsins
verulega. Þannig voru stöður ekki
auknar á fyrirtæki eða fjárfesting-
arfélög, utan Marel. Áhersla var lögð
á að bæta tryggingastöðu gagnvart
einstökum skuldurum.
Áhættuflokkun
Áhættuflokkun sjóðsins var byggð
á leiðbeinandi tilmælum FME sem
reist eru á samevrópskum reglum, og
miðaðist við sögulegar sveiflur í ávöxt-
un sjóðsins. Peningabréf Landsbank-
ans ISK voru stofnuð 1995 og ávöxtun
sjóðsins var alla tíð mjög stöðug fram
að hruni.
Í kynningarefni sjóðsins var að-
ferðafræði við röðun á áhættu-
mælikvarða útskýrð.
Markaðssetning
Markaðssetning og kynning sjóðs-
ins var í samræmi við reglur hans, út-
boðslýsingu og laga-
ákvæði. Í dómi
héraðsdóms er tiltekið
að kynningarefni hafi
verið skýrt, aðgengi-
legt og markaðssetning
á engan hátt villandi.
Meginorsök taps
Lækkun á gengi
sjóðsins var að um 2/3
hlutum vegna verð-
lækkunar á skuldabréf-
um íslensku viðskipta-
bankanna. Sú lækkun
er að stórum hluta afleiðing af laga-
setningu Alþingis þar sem innlán
bankanna voru gerð rétthærri en
skuldabréf útgefin af þeim.
Lagaleg staða
fyrir hrun
Innlán viðskiptabankanna voru
tryggð samkvæmt lögum um Trygg-
ingasjóð innstæðueigenda og nam sú
trygging ákveðnu hámarki sem mið-
aðist við 20.887 evrur. Hærri fjár-
hæðir voru ótryggðar af inn-
stæðutryggingum og hefðu flokkast
sem almenn krafa á viðkomandi fjár-
málafyrirtæki ef illa færi.
Landsvaki hf.
Landsvaki hf. er dótturfélag NBI
hf. en var áður dótturfélag Lands-
banka Íslands hf. Starfsmenn Lands-
vaka hf. voru 13 um mitt ár 2008 og 30
sjóðir voru í rekstri félagsins auk þess
sem það sinnti fjárfestingarráðgjöf
fyrir fjóra sjóði. Sjóðirnir voru í öllum
helstu eignaflokkum.
Peningabréf
Landsbankans ISK
og Landsvaki hf.
Eftir Sigurð Óla
Hákonarson
» Í ljósi dóms Héraðs-
dóms Reykjavíkur
frá 7. október sl. þar
sem Landsvaki hf. var
sýknaður af aðalkröfu
stefnenda er rétt að
neðangreindum atriðum
sé haldið til haga.
Sigurður Óli
Hákonarson
Höfundur er fyrrverandi framkvæmda-
stjóri Landsvaka hf. og sjóðfélagi
í Peningabréfum Landsbankans ISK
Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunin (WHO)
áætlar að á ein-
hverjum tíma ævi-
skeiðs síns muni einn
af hverjum fjórum
landsmönnum upplifa
röskun á geði. Á tím-
um sem þeim er við
lifum nú mætti ætla
að sú tala væri hærri,
en enn sem komið er hefur geð-
heilbrigðistengt álag á geðsvið
LSH og heilsugæslustöðvar ekki
aukist nema lítillega (komum á
bráðamóttöku geðdeildar LSH
hefur fjölgað um 7,4% það sem af
er árinu, samanborið við sama
tíma í fyrra). Hins vegar má búast
við að ásókn vaxi til lengri tíma.
Þema alþjóðageðheilbrigðisdags-
ins er öflugri og aðgengilegri geð-
heilbrigðisþjónusta. Hvernig
greining, meðferð og geðrækt í
grunnheilsugæslu og félagslegri
þjónustu skuli efld.
Það að auka vægi og efla geð-
heilbrigðisþjónustu í grunnþjón-
ustu er verkefni sem flestar vest-
rænar þjóðir hafa tekist á við á
undanförnum árum. Í þeim lönd-
um sem við berum okkur saman
við er geðheilbrigðisþjónustan þrí-
skipt: Í fyrsta lagi er heilsugæsla
sem sinnir flestum þeim vanda-
málum sem upp koma. Í öðru lagi
er almenn og sérhæfð geðheil-
brigðisþjónusta utan spítala, bæði
í formi göngudeilda og samfélags-
teyma (sem geta verið á forsvari
geðsjúkrahúsa eða í samvinnu við
heilsugæslu/félagsþjónustu). Í
þriðja lagi er um að ræða geðspít-
ala/geðdeildir sem sinna jafnt
bráðveiku fólki, sérhæfðum vanda-
málum (vímuefnavanda, barnageð-
deild o.s.frv.) sem og endurhæf-
ingu.
Á Íslandi er geðheilbrigðisþjón-
usta í nærumhverfi skammt á veg
komin. Þótt ágæt dæmi séu um
einstök samfélagsverkefni skortir
skilvirkan ramma í almannaþjón-
ustu um slíka þjónustu. Þróun
skipulagðrar samfélagsþjónustu
yrði framfaraskref. Tilfærslan á
þjónustu frá stofnun út í nærsam-
félagið er hins vegar vand-
meðfarin. Lykilatriði í slíkum
flutningi eru annars vegar endur-
menntun og þjálfun starfsfólks
heilsugæslunnar, hins vegar
áheyrslubreyting sérhæfðrar geð-
heilbrigðisþjónustu með aukinni
aðkomu að verkefnum utan spít-
ala. Kostir slíkrar tilfærslu eru
margir. Almenningur getur nálg-
ast þjónustuna nær heimilum og
notið aukins stuðnings fjölskyldu.
Geðheilbrigðisþjónusta sem innt
er af hendi í nærsamfélagi er ólík-
legri til að valda fordómum og
mismunun. Samvinna geðheil-
brigðiskerfisins, heilsugæslu og fé-
lagsþjónustunnar við notendur
þjónustunnar og aðstandendur
þeirra verður einnig auðveldari og
markvissari og samfella í þjónustu
tryggari.
Allar rannsóknir, yfirlýsingar,
aðgerðaáætlanir og samþykktir
Sameinuðu þjóðanna og Evrópu-
sambandsins síðustu árin, m.a.
Helsinki-samþykktin um geðheil-
brigðismál, hvetja til samhæfingar
geðheilbrigðisþjónustunnar inn í
grunnþjónustuna. Stefnumót-
unardagur geðsviðs LSH í júní
síðastliðnum með aðkomu fólks
víða að úr velferðarkerfinu komst
að svipaðri niðurstöðu. Rætt var
um mikilvægi þess að efla sam-
félagsgeðþjónustu. Geðsvið LSH
sinnti vel bráðaþjónustu og end-
urhæfingu en skýrara þyrfti að
vera að þar lægju sérhæfðari
verkefni. Hins vegar ætti eft-
irfylgd sem og meðferð vægari
geðheilbrigðisvanda í miklu ríkari
mæli að liggja í grunnþjónustunni;
fyrst og fremst hjá heilsugæslunni
en einnig félagsþjónustunni. Til
þess að þetta sé unnt er nauðsyn-
legt að styrkja grunnþjónustuna.
Áskorunin um það hvernig þetta
verði gert er margþætt. Við þurf-
um að endurmennta og gera heim-
ilis- og heilsugæslulækna hæfari í
mati, greiningu, meðferð og til-
vísun þegar það á við. Við þurfum
að efla samfélagsgeðþjónustu, í
samstarfi sérhæfðrar geðþjónustu
við heilsugæslu og félagsþjónustu.
Við þurfum íslenska geðheilbrigð-
isstefnu sem tekur á geðheilbrigði
í víðum skilningi og eflir geðheil-
brigði í gegnum félagslegar og
efnahagslegar leiðir. Samkvæmt
nýlegri grunnlínukönnun WHO á
stöðu 42 landa af 53 á Evr-
ópusvæði WHO höfðu öll þeirra
nema Aserbaídsjan, Eistland,
Georgía og Moldóva tekið upp,
þróað og innleitt stefnu í geðheil-
brigðismálum. (Policies and prac-
tice for mental health in Europe,
2008). Viljum við Íslendingar vera
í þessum hópi? Við þurfum geð-
heilbrigðisstefnu og aðgerðaáætlun
sem tekur á geðrækt og vellíðan
allra borgara, vinnur gegn for-
dómum, mismunun og félagslegri
einangrun.
Yfirskrift alþjóðageðheilbrigð-
isdagsins í ár er „geðheilsa í
grunnþjónustunni; öflugri og að-
gengilegri geðheilbrigðisþjónusta“.
Efla má þjónustuna með marg-
víslegum hætti en í því árferði sem
nú ríkir næst bestur árangur með
því að skilgreina á skýran hátt
hverjir fá þjónustu á hverju stigi.
Aukin áhersla á eflingu geðheil-
brigðisþjónustu í samfélaginu bæt-
ir aðgengi og getur komið betur til
móts við þarfir fólks, auk þess sem
hún veitir sérhæfðari þjónustuað-
ilum meira svigrúm til að rækta
sitt hlutverk vel við veikasta fólk-
ið.
Ef hægt á að vera að ná mark-
miðum um öflugri og aðgengilegri
geðheilbrigðisþjónustu má líka
minna á mikilvægi þess að skiln-
ingur ráðamanna á hlutverki geð-
heilbrigðisþjónustu sé til staðar og
þess gætt að fjármunir skerðist
ekki til geðræktar, meðhöndlunar
og stuðnings við þá sem eiga við
geðheilbrigðisvanda að stríða.
Minnumst þess að kreppa eins og
sú sem Ísland er að ganga í gegn-
um hefur lítil eða engin áhrif á
tíðni margra heilbrigðisvandamála
og öðrum fækkar (t.d. slysum).
Hins vegar sýnir reynsla annarra
þjóða sem hafa gengið í gegnum
kreppur að vanlíðan og geð-
heilsuvandi eykst. Jafnframt sýnir
reynsla frænda okkar Finna, úr
þeirra slæmu kreppu fyrir 15 ár-
um síðan, að með því að sinna ekki
þörfum þeirra sem eiga í geðheil-
brigðisvanda, sérstaklega fjöl-
skyldufólks, eykst hættan á lang-
vinnum geðheilbrigðisvanda.
Langtímaatvinnuleysi er okkar
stærsta geðheilbrigðisvá nú, Hin
félagslega og geðheilsufarslega af-
leiðingaalda efnahagshrunsins er
að myndast. Við þurfum að aðlag-
ast sem þjóð áður en hún fellur að
landi. Við verðum að læra af
reynslu annarra og búa í haginn
með forvörnum, s.s. að halda sem
flestum í vinnu og virkni, með því
að skera þjónustuna sem minnst
niður, endurskipuleggja og halda
áfram hugmyndafræðilegum breyt-
ingum.
Breyttar áherslur
í geðheilbrigðisþjónustu
Eftir Héðin Unn-
steinsson og Pál
Matthíasson
» Við þurfum geðheil-
brigðisstefnu og að-
gerðaáætlun sem tekur
á geðrækt og vellíðan
allra borgara, vinnur
gegn fordómum, mis-
munun og félagslegri
einangrun.
Héðinn Unnsteinsson
Héðinn er stefnumótunarsérfræð-
ingur hjá heilbrigðisráðuneytinu.
Páll er geðlæknir og fram-
kvæmdastjóri geðsviðs Landspítala.
Páll Matthíasson
Kærleiksríki Guð og
eilífi faðir! Þú sem
skapaðir himin og jörð
og sendir okkur son
þinn til að taka á sig
misgjörðir okkar, fyr-
irgefa okkur og frelsa
frá böli, myrkri og
dauða. Líttu í náð þinni
til okkar og miskunna
okkur á þeim tímum
sem við nú lifum!
Þökk sé þér fyrir þau forréttindi
að hafa fengið að fæðast á þessu
tæra, fallega og óviðjafnanlega landi
sem Ísland er. Hjálpaðu okkur að
njóta þess, læra að meta það og
þakka fyrir það. Þú sem hefur treyst
okkur fyrir þessu yndislega landi,
hjálpaðu okkur nú að hlúa hvert að
öðru og standa saman á erfiðum tím-
um. Styrkja hvert annað og uppörva,
því við þurfum nú svo sannarlega
meir á því að halda en nokkurn tíma
fyrr.
Miskunna þig yfir heimsbyggðina
alla. Alla þína föllnu sköpun og ekki
síst vanmáttuga íslenska þjóð sem
leidd hefur verið út af
sporinu og ratað hefur í
ógöngur. Miskunna þig
yfir þá fáu óhófssömu
aðila sem gættu ekki að
sér og létu sogast inn í
hringiðu óstöðvandi
spilafíknar og óstjórn-
legrar græðgi með
ótrúlegum flækjum svo
veröldin hefur nú eins
og hrunið yfir okkur öll
eins og spilaborg. Enda
að hluta til alla vega
byggð á sandi. Svo fólk-
ið í landinu, sérstaklega þeir sem síst
skyldi, engist nú saman í kvíða og
vonleysi vegna hækkandi skulda og
ómetanlegs eignatjóns, almenns
samdráttar og atvinnumissis og veit
vart hvað skuli til bragðs taka. Já,
miskunna þessum mönnum því víst
er að eins og sakir standa á almenn-
ingur í landinu ekki auðvelt með það,
hvað sem síðar kann að verða.
Bæn fyrir stjórnvöldum
Almáttugi Guð! Blessaðu svo Ís-
lensk stjórnvöld, ríkisstjórnina, al-
þingismenn alla, ráðgjafa þeirra og
embættismenn. Launaðu þeim erfiði
þeirra og veit þeim og okkur öllum
vísdóm og visku til að takast á við
verkefni daganna. Veittu okkur
áræði og hugrekki, þrek og þolgæði,
þor og úthald, æðruleysi, styrk og
aga til að takast á við þann vanda
sem við nú stöndum frammi fyrir
sem þjóð, þótt vísast þyki sumum
þjóðum í öðrum heimsálfum vandinn
heldur léttvægur lúxusvandi.
Ráðin detta ekki af himnum ofan
en vilt þú leiðbeina okkur inn á rétt-
ar brautir með endurnýjun hug-
arfarsins og breyttu verðmætamati.
Víkkaðu sjóndeildarhring okkar og
veittu okkur náð til að standa saman
og styðja málefnalega við bakið á
þeim sem til forystu hafa valist.
Þú hefur heitið því að yfirgefa
okkur ekki heldur vera með okkur
alla daga, allt til enda veraldar. Og
þótt himinn og jörð muni líða undir
lok munu orð þín aldrei undir lok líða.
Hjálpaðu okkur að minnast þess
og taka mið af því sem þú hefur fram
að færa inn í mannlegar aðstæður á
hverjum tíma því að það breytir við-
horfum okkar og sýn okkar á lífið.
Fyrir þér er ekkert of léttvægt að
þú viljir ekki láta þig það varða og
ekkert svo stórt eða flókið að þú hafir
ekki ráð til að létta undir og leiða
okkur út úr vandanum.
Opnaðu einnig augu nágranna- og
vinaþjóða okkar fyrir þeirri stöðu
sem við nú erum í svo við mættum
njóta skilnings þeirra, samstöðu og
sanngirni svo við fáum endurheimt
trúverðugleika á meðal þjóðanna og
getum sýnt alþjóðasamfélaginu fram
á að hér býr tiltölulega heiðarlegt
fólk sem þráir að láta gott af sér
leiða.
Miskunna þú okkur, Drottinn Guð,
sem allt hefur í þinni hendi og þráir
að fá að sjá velferð okkar sem mesta
og besta.
Allt þetta leyfi ég mér að nefna við
þig og bið í nafni sonar þíns, frels-
arans okkar, Jesú Krists.
Bæn fyrir stjórnvöldum
og aðstæðunum í þjóðfélaginu
Eftir Sigurbjörn
Þorkelsson » Lít í náð þinni
til okkar og mis-
kunnaðu okkur
á þeim erfiðu tímum
sem við nú lifum!
Sigurbjörn Þorkelsson
Höfundur er rithöfundur og
framkvæmdastjóri Laugarneskirkju.