SunnudagsMogginn - 17.10.2010, Side 22

22 17. október 2010
A
uðvitað munum við eftir
stríðinu. Hvernig er annað
hægt, þegar allir misstu ein-
hvern? Ég man eftir stríðinu
vegna þess að pabbi minn dó í stríðinu
þegar ég var bara þriggja ára,“ segir hinn
19 ára gamli Ahmed Bradaric þegar
blaðamaður spyr hvort unga fólkið í
Bosníu og Hersegóvínu muni eftir stríð-
inu sem skildi landið eftir í rúst fyrir 15
árum.
Kynslóðin sem fæddist við upphaf
Bosníustríðsins er nú fullorðin og komin
með kosningarétt. Sum þeirra kusu í
fyrsta skipti nú í október, í kosningum
sem lituðust mjög af þjóðernishyggju.
Við því er svo sem að búast í landi þar
sem stjórnkerfið allt byggist á flókinni
skiptingu milli þriggja þjóðarbrota af
ólíkum trúarbrögðum, Bosníu-Serba,
sem að upplagi tileyra rétttrúnaðarkirkj-
unni, Bosníu-Króata sem eru kaþólikkar
að upplagi og Bosníu-múslíma. Til að
tryggja jafnræði deila völdunum 5 forset-
ar, 13 forsætisráðherrar og 14 þing þar
sem sitja yfir 700 þingmenn. Allt þetta
hjá aðeins fjögurra milljóna manna þjóð.
Í landinu ríkir algjör pattstaða. Þótt 15
ár séu liðin frá stríðslokum og friður ríki
þá ristir sáttin grunnt og sárin eru hvergi
nærri gróin. Ekki frekar en Sarajevó-
rósirnar svonefndu, ör á götum höf-
uðborgarinnar eftir sprengjuvörpur, sem
fylltar hafa verið blóðrauðri málningu til
minja um stríðið. Allir eru sammála um
að það fyrirkomulag sem nú ríkir, og var
komið á með Dayton friðarsamningnum í
stríðslok 1995, sé stórgallað og því þurfi
að breyta til að tryggja varanlegan stöð-
ugleika. Engir eru hinsvegar sammála um
hvernig best sé að breyta því og vegna
þessarar óvissu um framtíðina upplifir al-
menningur enn mikið óöryggi.
Klofningurinn sem varð til í stríðinu er
enn til staðar í stjórnmálum dagsins í dag.
Djúpstæð tortryggni ríkir á milli þjóð-
arbrotanna sem lifðu lengst af í sátt og
samlyndi og blönduð hjónabönd, sem
þóttu sjálfsögð fyrir stríð, tíðkast varla
lengur. Margir hafa hinsvegar fengið sig
fullsadda af þjóðernishyggjunni. Skoð-
anakönnun sem gerð var fyrir kosningar
sýndi að meirihluta kjósenda fannst
frambjóðendur tala of mikið um þjóðerni,
en of lítið um atvinnusköpun.
Enn ummerki um leyniskyttur
Ahmed er Bosníu-múslími og hóf hag-
fræðinám í Sarajevó-háskóla í haust.
Þegar hann var 12 ára sendi móðir hans
hann einan til höfuðborgarinnar í heima-
vistarskóla en í dag deilir hann íbúð með
eldri systur sinni sem er lögregluþjónn.
„Mamma gifti sig ekki aftur eftir að
pabbi dó. Hún ól upp fjögur börn ein í
stríðinu og þegar elsta systir mín gifti sig
og flúði til Þýskalands sendi mamma
þeim peninga í hverjum mánuði þar til
þau höfðu komið undir sig fótunum. Hún
sá til þess að við fórum öll fjögur í skóla.
Þess vegna ber ég mikla virðingu fyrir
konum. Ég hef séð hvers þær eru megn-
unar,“ segir Ahmed mér yfir tyrkneskum
kaffibolla. Það er greinilegt á öllu lát-
bragði hans að samtöl við útlendinga eru
eins og ferskur andvari frá umheiminum,
því þótt Bosnía og Hersegóvína sé land-
lukt ríki býr þjóðin við mun takmarkaðra
ferðafrelsi en við eyjaskeggjarnir í Norð-
urhafi. Frjálsar ferðir um Schengen-
svæðið eru eitt langþráðasta hagsmuna-
mál Bosníumanna í dag, ekki síst unga
fólksins, sem fékk nóg af innilokun og
einangrun í stríðinu og vill fá að vera
hluti af heiminum.
Á göngu okkar um borgina var þrennt
sem vakti sérstaka athygli. Í fyrsta lagi er
sambýli ólíkra trúarbragða í borginni
heillandi. Þar glymja klukkur kaþólskra
kirkna og réttrúnaðar í kapp við kyrjandi
köllin úr bænaturnunum. Í öðru lagi er
fjöldi sundurskotinna húsa, með aðeins
jarðhæðina uppgerða, stöðug áminning
um að í þrjú ár ríkti umsátursástand í
borginni þar sem leyniskyttur sátu um
almenna borgara og skutu þá niður.
Síðast en ekki síst vakti kosningabar-
áttan athygli. Borgin var hreinlega vegg-
fóðruð með glansmyndum og kosninga-
loforðum. „Þú getur bara kosið vont eða
verra,“ segir Ahmed og bendir á plakat
sem á stendur „Fólkið veit“, slagorð
stjórnmálaflokksins SDA. „Fólkið veit
hvernig það er að eiga ekki fyrir mat.
Fólkið veit en þeir ekki,“ segir Ahmed
glottandi. Hann hefur litla trú á stjórn-
málamönnum en segir þó að ungir kjós-
endur vilji flestir nýta atkvæðisrétt sinn.
Þegar ég forvitnast um hvernig sam-
skipti eru í dag á milli ungra múslíma,
Króata og Serbía í Bosníu gefur Ahmed
fyrst til kynna að allt sé í himnalagi, alla-
vega eru engin átök milli þeirra á yf-
irborðinu. En ýmislegt kraumar undir.
„Sko. Ég útskrifaðist með nokkrum Serb-
um úr grunnskóla og við vorum alveg
ágætis kunningjar. En ég vildi ekki neinn
nánari vinskap við þá. Ég veit það ek-
ki...kannski er það bara ég, en ég get ekki
gleymt því hvað Serbar gerðu.“
Hatursfull umræða á netinu
Nokkrum dögum síðar legg ég sömu
spurningu fyrir Selenu Celovic, 23 ára
nema í grafískri hönnun. Selena er Bosn-
íu-Serbi og býr í Banja Luka, höfuðstað
serbneska hluta landsins, Republika
Srpska. Selena fer að hlæja. „Hvernig er
sambandið? Það er ekkert samband á
milli ungra Serba og ungra múslíma.
Allavega ekki sem ég þekki til.“
Það kann þó að stafa af því að í Banja
Luka eru 95% íbúa Serbar. Fyrir stríð var
um helmingur borgarbúa af öðrum þjóð-
arbrotum en í millitíðinni var Republika
Srpska „hreinsað“ og fæstir sneru aftur
eftir stríð. Selena segir að einu eiginlegu
samskiptin sem hún verði vitni að milli
ungra Serba og ungra Bosníu-múslíma
séu á netinu og þau séu miður falleg.
„Orðræðan á netinu er ógeðsleg á báða
bóga. Þar eru múslímar að hóta því að
drepa alla Serba og Serbar að hóta því að
drepa alla múslíma. Og ég er ekki bara að
segja þetta af því að ég er Serbi, en ég held
að það séu fleiri spjallþræðir stofnaðir
gegn okkur en af okkur. Margir halda að
hér verði aftur stríð.“ Selena er alin upp
að hluta í Bosníu en að hluta í Kósóvó hjá
ömmu sinni og afa. „Ég var heppin,“ seg-
ir hún kaldhæðnislega. „Fyrst bjó ég hér
og þá var stríð. Svo flutti ég þangað og þá
byrjaði stríð þar. Þegar ég sá Kósóvó lýsa
yfir sjálfstæði í fréttunum þá varð ég svo
reið að mig langaði til að kasta sjónvarp-
inu út um gluggann..“ Sjálfstæðisyfirlýs-
ing Kósóvó í febrúar 2008 tvíefldi stuðn-
ing Bosníu-Serba við aðskilnað frá Bosníu
og Hersegóvínu. Þeir spyrja sig margir
hvers vegna alþjóðasamfélagið ætti ekki
allt eins að geta viðurkennt sjálfstæði
Republika Srpska eins og Kósóvó. Í serb-
neska hlutanum blaktir fáni Bosníu Her-
segóvínu hvergi við hún, aðeins sá serb-
neski. Selena lýsir þessu þannig ef Serbía
og Bosnía kepptu í fótbolta myndu allir
Bosníu-Serbar halda með Serbíu.
„Reyndar myndi enginn hérna nokkurn
tíma halda með Bosníu, sama á móti
hvaða landi hún væri að keppa.“
Þegar stríðinu lauk var Bosnía og Her-
segóvína rjúkandi rústir og hálf þjóðin
Framtíðin óljós
Friður hefur ríkt í 15 ár í Bosníu og Hersegóvínu
en sár stríðsins eru hvergi nærri gróin. Í kosn-
ingaeftirliti fyrir ÖSE fékk blaðamaður tækifæri
til að skoða stöðuna og spjalla við heimamenn.
Una Sighvatsdóttir una@mbl.is
Á rigningardegi í Sarajevó minnast borgarbúar fallinna hermanna í Kovaci grafreitnum, 15 árum eftir
„Ég hef aldrei farið frá Bosníu en þekki samt aðra menningu vel því mér finnst svo gaman að
tala við útlendinga,“ segir Ahmed og spyr hvort eldgosið í Eyjafjallajökli sé hætt.