SunnudagsMogginn - 17.10.2010, Blaðsíða 48

48 17. október 2010
M
argir hafa reynt að kasta tölu
á fjölda tungumála í heim-
inum. Nefndar hafa verið
tölur allt frá 3000 upp í
10.000. Þær tölur eru sambland af grófum
ágiskunum og samkomulagi um hvað telja
skuli tungumál. Ágiskanir manna um
fjölda tungna í heiminum eru eðlilega
nokkuð ónákvæmar en flestir virðast sáttir
við að telja tungumálin á bilinu 4 til 5 þús-
und. Lítum á tungumál Evrópu og hvaða
sess íslenska skipar þeirra á meðal.
Á þessum litla skækli heimsins hafa ver-
ið talin 136 tungumál frumbyggja, að með-
töldum þeim málum sem töluð eru í Tyrk-
landi og konungsríkinu Danmörku. Þessar
tungur tilheyra sjö málaættum. Langstærst
er hin indóevrópska málaætt en mál þeirr-
ar ættar eru 60 talsins um þvera og endi-
langa álfuna.
Af hinum 136 tungum Evrópu eru 97
tungumál töluð af minna en einni milljón
manna. Nokkur indóevrópsk mál í Vestur-
Evrópu eru í þessum flokki og ég ætla að
nefna þau sem okkur eru næst svo les-
endur geti gert sér örlitla grein fyrir í
hvaða félagsskap íslenskan er.
Fyrst er að nefna færeysku, sem töluð er
af um 50 þúsund manns. Í Lúxemburg
mæla um 400 þúsund manns á lúxem-
búrgsku, í norðanverðu Þýskalandi og í
Hollandi mæla um 300 þúsund manns á
frísnesku en jiddíska, eitt aðalmál evr-
ópskra gyðinga, er talað af allt að hálfri
milljón manna. Á Bretlandseyjum hafa
fjögur tungumál af keltneskum stofni bar-
ist fyrir tilveru sinni. Á Írlandi er giskað á
að 260 þúsund manns hafi írsku að móð-
urmáli, innan við fjórðungur þjóðarinnar.
Um hálf milljón á velsku að móðurmáli,
um 60 þúsund skoska gelísku en um korn-
ísku í Cornwall eru tölur á reiki. Í Bretagne
í Frakklandi getur liðlega ein milljón
manna brugðið fyrir sig fimmta málinu af
keltnesku ættkvíslinni, bretónsku, en mun
færri hafa hana að móðurmáli.
Engin þeirra tungna, sem hér hafa verið
taldar, er óskorað ríkismál í neinu landi og
hvergi eru þessar tungur talaðar á rík-
isstjórnarfundum. Hvergi í menntakerfi
Evrópu er boðið samfellt nám frá sex ára
aldri að æðstu menntagráðu í háskóla á
neinu þessara tungumála eingöngu og ekki
veit ég neinn háskóla þar sem kennt er á
þessum tungum um flest svið vísinda og
tækni. Hins vegar eru öll þau lönd, sem hér
um ræðir, í Evrópusambandinu og mál-
stefna sambandsins hefur orðið til að
styrkja þessi tungumál í sessi með því að
viðurkenna stöðu þeirra, menningarlegt
gildi og rétt fólks til að fá að tala og nota
móðurmál sitt í samfélaginu.
Á þessum tungum hafa verið skrifaðar
bókmenntir en mér þykir ólíklegt að næst-
um 400 manns í rithöfundasambandi skrifi
bækur á þessum tungum sem 50 bókaút-
gefendur gefa út. Vel má vera að til séu þau
leikhús sem sýna leikverk á þessum
tungum en ekkert þeirra er þjóðleikhús og
ég efast um að til séu þrjú atvinnuleikhús
sem helga starfsemi sína eingöngu nokkru
þessara mála, með samtals sex sviðum, auk
fjölda atvinnu- og áhugahópa.
Allt þetta hefur íslenskan og meira til.
Við skulum hafa í huga að fátítt er að
nokkurt tungumál, sem svo fáir tala, skuli
að flestu leyti geta borið sig saman við tífalt
fjölmennari málsamfélög og þaðan af
stærri.
Einmitt vegna þessarar sérstöðu íslensk-
unnar hefur tölvurisinn Microsoft tekið
upp íslensku sem eitt af þeim tungumálum
sem talið er sjálfsagt að birtist í notenda-
viðmóti á tölvum heimsins, líkt og þýska,
franska, danska, norska og finnska. Í all-
mörg ár hefur íslenskt viðmót í tölvum
staðið landsmönnum til boða – ókeypis –
sem sjálfsagður hluti af stýrikerfi og not-
endahugbúnaði. Þá bregður svo við að Ís-
lendingar kæra sig ekkert um að nota sitt
eigið móðurmál. Í nálega gervöllum tölvu-
búnaði landsmanna er allt viðmót á ensku.
Slíkt þætti frændum vorum Dönum hlálegt
afspurnar fyrir þjóð sem telur sjálfri sér og
öðrum trú um að hún láti sér sérlega annt
um vöxt og viðgang tungu sinnar.
Margir í hinum 96 litlu málsamfé-
lögunum í Evrópu líta til Íslendinga um
fordæmi fyrir því hvernig tunga smáþjóðar
getur haldið stöðu sinni í heimsþorpinu.
Þegar á reynir kemur í ljós að í brjósti
landsmanna slær merarhjarta þegar þeir
standa frammi fyrir nývirki á heimsmálinu
ensku.
Getur hugsast að við þurfum að ganga í
Evrópusambandið til að komast að því að
fólk á rétt til tungumáls og að tungumál á
að njóta réttar og virðingar?
Ég skora á yfirmenn íslenskrar stjórn-
sýslu, skóla- og menntamála að upplýsa
hve stórt hlutfall starfsmanna byrjar
vinnudaginn með því að smella á „START
and OPEN“ og lýkur honum með „SAVE
and CLOSE“.
Smámál
eða stórmál
’
Getur hugsast að við
þurfum að ganga í
Evrópusambandið til
að komast að því að fólk á
rétt til tungumáls og að
tungumál á að njóta réttar
og virðingar?
Notendaviðmót Windows er til á íslensku en Íslendingar sýna því lítinn áhuga.
Tungutak
Baldur Sigurðsson
balsi@hi.is
F
ornbílar í misgóðu ásigkomulagi
eru stór hluti af hinni róm-
antísku ímynd Kúbu og það er
varla til sá ferðamannabækl-
ingur eða ferðaumfjöllun í fjölmiðlum um
þessa eyju í Karíbahafinu sem ekki sýnir
eins og einn gamlan amerískan kagga frá
sjötta áratugnum í fullri notkun á hinum
grotnandi götum í Havana. Ástæðuna
þekkja flestir, viðskiptahömlur nágrann-
ans í norðri en það sem fæstir hafa
kannski leitt hugann að er að sömu sögu
má segja um hinn lítilláta heimilisísskáp
sem er mun mikilvægari græja í heitu
loftslagi en átta gata tryllitæki úti á götu.
Kúbanir eru stoltir af hæfni sinni í að geta
haldið stórum, háværum og orkufrekum
ísskápaskrímslum frá sjötta áratugnum
gangandi með hugviti og kænsku líkt og
hinum forna bílaflota. Þessi skrímsli bera
nöfn á borð við Frigidaire, West-
inghouse, Philco og Kelvinator en nú er í
gangi orkusparnaðarátak á Kúbu og unn-
ið að því að skipta hinum öldnu kæli-
skápum út og því duttu nokkrir lista-
menn niður á þá hugmynd að kjörið væri
að gera þá ódauðlega með aðstoð lista-
gyðjunnar.
„Gömlu amerísku ísskáparnir á
Kúbu hafa flestir þjónað mörgum ætt-
liðum og eru því eins og hver annar heitt
elskaður fjölskyldumeðlimur,“ sagði
Eduardo Roca, kúbanskur myndlist-
armaður sem dags daglega segist vera
kallaður „Choco“. Choco er myndlist-
armaður af gamla skólanum, málar yf-
irleitt með olíu á striga en að þessu sinni
sýnir hann verk sem unnið er með olíu á
ísskáp. Ísskápasýningin er nú á flakki um
heiminn og er styrkt af kúbönskum lista-
sjóði sem nefnist Havana 7 Cultura sem er
fínna nafn yfir rommverksmiðjuna og
kostunaraðilann Havana Club. Sýningin
nefnist einfaldlega 53 Neveras Converti-
das En Arte eða 53 ísskápar umbreyttir í
list og segir sá titill í raun allt sem segja
þarf.
Sá sem þetta ritar datt inn á sýn-
inguna í glæsilegum miðasölu- og forsal
lestarstöðvarinnar Estació de França í
Barcelona. Lestarfarþegar sem og list-
unnendur og villuráfandi ferðamenn
þvældust um á milli skápanna sem voru á
víð og dreif um salinn og þar rakst ég
einnig á nokkra úr hópi listamannanna,
þar á meðal þá Mayito og Choco. Sýn-
ingin hafði verið í Sevilla og var á leið
heim til Kúbu í stuttan stans áður en för-
inni verður haldið áfram til Suður-Kóreu
og hugsanlega New York.
Hinir svölu
Kúbönsku listamennirnir tilheyra hópi
listamanna sem búa og starfa í Havana,
þeir eru fimmtíu og fimm talsins og kalla
sig Hinir svölu eða „Los frios“ og það er
hann Mario González, oftast nefndur
„Mayito“, sem er leiðtogi þeirra. Hann
hóf að vinna með gamla ísskápa árið 2005
í samstarfi við félaga sinn Roberto Fabelo
þegar Fidel Castro lét það verða eitt af
sínum síðustu embættisverkum (áður en
Raoul bróðir hans tók við af honum) að
bjóða fólki nýja og sparneytnari kín-
verska ísskápa. Kastró keypti ríflega 300
þúsund ísskápa frá Kína og bauð almenn-
ingi að kaupa þá með afborgunum í þeirri
von að spara orku og hafa gömlu ísskáp-
Listrænn
kuldi frá Kúbu
,,Gömlu amerísku ísskáparnir á Kúbu hafa flestir
þjónað mörgum ættliðum og eru því eins og hver
annar heitt elskaður fjölskyldumeðlimur,“ sagði
Eduardo Roca, kúbanskur myndlistarmaður,
sem dags daglega segist vera kallaður „Choco“.
Dagur Gunnarsson dagur@mbl.is
Róðrarvél í ísskáp. Ef til vill flóttatæki?
Ísskápur kominn í vélar stað.
Lesbók