SunnudagsMogginn - 26.06.2011, Blaðsíða 43

26. júní 2011 43
„Stundum þegar ég er spurður um
stærð á málverki svara ég að það sé
tveir sinnum tveir og áttatíu – sinn-
um fjörutíu kílómetrar! Það er þessi
dýpt sem ég er alltaf að sækjast eft-
ir,“ sagði Georg Guðni Hauksson
myndlistarmaður fyrir nokkrum árum
í samtali um listsköpun sína. Georg
Guðni lést fyrir viku, laugardaginn
18. júní, en hann varð fimmtugur á
fyrsta degi ársins.
Georg Guðni varð kunnur fyrir
myndlist sem náði að verða djúp
eins og hann sóttist eftir; list sem
byggði á þessu landi sem við byggj-
um og náttúru þess, en var jafnframt
afar persónuleg. Hann stundaði nám
við Myndlista- og handíðaskóla Ís-
lands árin 1980 til 1985 og síðan
við Jan Van Eyck Academie í Hollandi
árin 1985 til 1987.
Verk Georgs Guðna vöktu strax at-
hygli á fyrstu sýningu hans í Ný-
listasafninu árið 1985, en hann kom
þar fram með nýja sýn á landið og
varð óumdeildur frumkvöðull í end-
urreisn landslagsmálverksins hér.
Síðan sýndi Georg Guðni víða um
heim, verk hans hafa birst í mörgum
bókum og hlaut hann ýmsar viður-
kenningar fyrir verk sín.
Georg Guðni lætur eftir sig eig-
inkonu, Sigrúnu Jónasdóttur, og
fimm börn á aldrinum átta til 23 ára.
Óumdeildur
frumkvöðull
Hannes Sigurðsson listfræðingur setti
saman í Listasafninu á Akureyri árið
2007. Þar sýndi hann þrjú meginþemu í
verkum Georgs Guðna: fjöllin, dalina og
sjóndeildarhringina. Hann var agaður og
vinnusamur listamaður, og þróaðist list
hans hægt og örugglega. Á vissan hátt má
segja að hann hafi afhelgað landið sem
forverar hans höfðu baðað í rómantísku
og sögulegu ljósi, hann nálgaðist það út
frá formi og tilfinningu, frekar en út frá
sögulegum gildum; einhverju sinni lét
Georg Guðni hafa eftir sér að marg-
afmyndaðir staðir eins og Þingvellir væru
ekki spennandi sem landslag. Áhuga-
verðasta landslagið væri það sem ekki
bæri nafn, væri frekar skynjun.
„Upphafning á landslagi ómerkir það á
vissan hátt,“ sagði hann í samtali okkar
fyrir yfirlitssýninguna sem Listasafn Ís-
lands hélt þegar hann var 42 ára gamall,
árið 2003. „Upp á síðkastið hefur mikið
verið rætt um svokallað sjónrænt mat á
landslagi – það er eitthvað sem listamenn
hafa stundað hér í á annað hundrað ár,“
bætti hann við. „En hvað mönnum finnst
áhugavert tekur sífellt breytingum. Um
leið og menn hafa notað eitthvað, bundið
það niður, þá beinist áhuginn annað. Um
leið og landsvæði er gert að þjóðgarði er
búið að upphefja það.
Víðáttur landsins eru óbyggðir en um
leið og óbyggðir fyllast af fólki hætta þær
að vera til. Þá fáum við ekki lengur út úr
náttúrunni það sem við sóttumst eftir.
Þetta sáum við líka gerast með landslagið
í málverkinu.
Leiðin milli þjóðgarða er jafn merkileg
og þjóðgarðarnir sjálfir en það er búið að
merkja þá sem hið áhugaverða. Er hitt þá
orðið óáhugavert?“ spurði hann.
Býr til sjónrænar aðstæður
Fyrst gat Georg Guðni sér orð fyrir mál-
verk af fjöllum, nafngreindum fjöllum,
en smám saman varð náttúran sem hann
sýndi óræðari. Hann ræddi um þróunina
í þessu sama samtali, en þá vorum við að
horfa á fjögur stór, bláleit verk í vinnu-
stofu hans, voldug og óræð málverk, og
ég spurði hvort við værum að horfa út á
haf eða yfir land.
„Það heillar mig hvað þetta er orðið
óskilgreinanlegt, mér finnst þetta geta
verið hvort tveggja,“ sagði hann. „Þetta
byrjaði sem einskonar hálendisöldur en
getur nú verið hvort sem er, öldur á hafi
eða jörð.“ Hann sagði að þegar hann
sýndi verk í þessum anda árið áður, hefði
fólk spurt hvort horft væri til lands af
sjó, horft frá landi eða hvort þetta væri
hálendisvíðátta.
„Ég set skynjunina ekki fram heldur
býr fólk hana til eftir því hvað það hefur
upplifað eða einfaldlega eftir því sem það
ímyndar sér. Augað leitar að einhverju
þekkjanlegu en ef það festir ekki við neitt
fyllir hugurinn í eyðurnar. Það er ekki
mitt að segja fólki hvað það á að sjá í
verkunum.“
Hvert er þá þitt hlutverk? spurði ég.
Georg Guðni hló og svaraði að áhorf-
andinn væri í sömu sporum og hann,
nema áhorfandinn málaði ekki verkið.
„Ég bý til sjónrænar aðstæður, þær
mynda ákveðinn tíma sem fólk staldrar
við. Þegar þú staldrar við þessi verk get-
ur þú lent í svipuðum aðstæðum og þeg-
ar þú starir út um glugga. Ert að horfa en
samt hættur að horfa á eitthvað ákveðið.
Þá snýr sjónin við, fer inná við. Það ger-
ist ef þú ferð að horfa hérna.“ Georg
Guðni gekk að einu verkinu og benti á
miðflötinn, þar sem var einskonar óviss
og loftkenndur sjóndeildarhringur. Sagði
svo: „Við náum ekki að festa sjónina á
neinu ákveðnu, hún fer þá til baka og
hugsunin fer að búa til myndir á eigin
tjaldi.“
Náttúrutengingin er samt alltaf til
staðar í verkunum, þótt þau séu orðin
allt að því óhlutbundin, sagði ég.
„Já, náttúran kemur alltaf upp í þeim
en á ákveðnum tímapunkti öðlast mál-
verkið sjálfstæði. Þá skiptir meira máli
sjálf glíman við málverkið en að fjalla um
einhver náttúrufyrirbrigði, ljós, veður
eða slíkt.
Þeir þættir koma sjálfkrafa inn, þeir
eru einhver fasi sem alltaf er til staðar. Ég
legg upp með eitthvað ákveðið en það er
sífellt að breytast. Ég byrja að mála í einu
horni, síðan kemur annað lag, þriðja lag-
ið og það getur verið orðið eitthvað allt
annað. Ég hleð verkin þannig upp og þá
kemur inn annar mikilvægur þáttur, sem
er tíminn. Það er eins og fyrst renni
hraun og myndi lag, yfir það fýkur sand-
ur, þá skýtur gróður rótum, svo rennur
annað hraun yfir allt saman. Gróðurinn
og mölin eru eins og hugsanirnar milli
laga. Hvert nýtt lag getur verið þróun í
ákveðna átt en getur einnig verið skref
aftur. Þannig hleðst málverkið upp.
Þetta er tímalína – þetta er sköpunar-
saga.“
„Fjallið var mín sjálfstæðisbarátta“
„Vissulega eru þarna átök … og sífelld
leit,“ sagði Georg Guðni um þróun ferils-
ins; hann sagðist hafa byrjað að mála
ákveðin þekkjanleg fjöll sem alltaf báru
nafn, svo fór hann í „tiltölulega geó-
metrískt landslag,“ með náttúruvís-
unum. „Þá komu inn dalir sem byggðu á
mjög sterkri málunartækni, gegnsæjum
en greinilegum lóðréttum og láréttum
línum. Ég gekk ofboðslega langt í því,
svo langt að mér fannst að lokum að ég
yrði að brjótast undan því … mér fannst
það orðið truflandi því fólk fór ekki inn
fyrir framhlið verkanna, málunar-
tæknina.“
Georg Guðni sagði þarna í marsmánuði
2003 að hann væri með aðra höndina í
einhverskonar rómantík en hina í nú-
tímanum. Hann tengdi sig við marga og
ólíka listamenn en hefði í upphafi ferils-
ins háð sína persónulegu sjálfstæðisbar-
áttu. „Segja má að ég hafi byrjað með
ákveðinni tengingu í gömlu meistarana,
sem háðu sína sjálfstæðisbaráttu, ekki
bara persónulega heldur fyrir þjóðina.
Fjallið var mín sjálfstæðisbarátta,“ sagði
Georg Guðni og eftir standa verk hans,
við hlið verka hinna látnu meistaranna.
’
Þegar þú staldrar við
þessi verk getur þú
lent í svipuðum að-
stæðum og þegar þú starir
út um glugga. Ert að horfa
en samt hættur að horfa á
eitthvað ákveðið. Þá snýr
sjónin við, fer inná við.“
„Náttúran kemur alltaf upp í þeim en á ákveðnum tímapunkti öðlast málverkið sjálfstæði. Þá skiptir meira máli sjálf glíman við málverkið en
að fjalla um einhver náttúrufyrirbrigði, ljós, veður eða slíkt,“ sagði Georg Guðni um verk sín.
Morgunblaðið/Einar Falur