SunnudagsMogginn - 26.06.2011, Blaðsíða 18

18 26. júní 2011
E
ngin þjóð kemst nálægt Banda-
ríkjamönnum í hernaðar-
útgjöldum. Fyrir vikið er ávallt
litið til Bandaríkjanna þegar
beita skal hervaldi. Munurinn á Banda-
ríkjunum og Evrópu í þessum efnum er
sláandi. Undanfarnar vikur hefur mátt-
leysi Evrópu verið rækilega afhjúpað.
Bretar og Frakkar höfðu forustu um að
látið yrði til skarar skríða gegn Moammar
Gaddafi í Líbíu og var það í fyrsta skipti
síðan í Súesdeilunni sem þessi ríki leiddu
íhlutun í Mið-Austurlöndum. Tilraun
Breta og Frakka til að sölsa undir sig Súes-
skurðinn af Egyptum 1956 endaði með
ósköpum, enda nutu þeir ekki stuðnings
Bandaríkjamanna. Aðgerðirnar í Líbíu
nutu hinsvegar víðtæks stuðnings. Í
stuðningshópnum voru Bandaríkjamenn,
þótt þeir væru tregir til, og einnig ýmis
arabaríki.
Hin ofverndaða Evrópa?
Fræðimaðurinn Robert Kagan skrifaði
2003 kver, Of Paradise and Power, þar
sem hann setti fram þá kenningu að í
skjóli herveldisins handan Atlantshafsins
hefði Evrópa notið falsks öryggis. Þar
hefðu menn legið í bómull og enga grein
gert sér fyrir grimmd heimsins. Það gerðu
Bandaríkjamenn hins vegar. Þeir hefðu
borið byrðarnar af því að halda ógn-
aröflum í skefjum og gert íbúum Evrópu
kleift að hreiðra um sig í sinni velferð-
arveröld.
Þessi hugsun Kagans brýst af og til fram
í pólitískri umræðu og nægir þar að vitna
til orða Donalds Rumsfelds, fyrrverandi
varnarmálaráðherra, á sínum tíma um
gömlu Evrópu. Þótti honum ríki Vestur-
Evrópu draga lappirnar þegar Bandaríkja-
menn vildu láta til skarar skríða eftir
hryðjuverkin 11. september. Ummæli
Rumsfelds þá vöktu hörð viðbrögð í Evr-
ópu, sérstaklega á hægri vængnum, og
sakaði CSU, hinn bæverski systurflokkur
kristilegra demókrata í Þýskalandi, ráð-
herrann um „nýja nýlendustefnu“ og bað
hann gjöra svo vel að átta sig á að „Evr-
ópusambandið væri samherji, ekki
verndarríki“ Bandaríkjanna.
Evrópa myllusteinn í
augum Bandaríkjamanna?
Stórveldið í vestri kann kannski að líta
þannig út í Evrópu, en meðal bandarískra
ráðamanna ríkir kannski frekar sú til-
finning að þegar kemur að hern-
aðarmálum sé Evrópa myllusteinn, frekar
en nýlenda.
Evrópusambandið hefur hins vegar
aldrei getað sýnt fram á að það hafi hern-
aðarmátt til að standa á eigin fótum.
Veikleikar og sundurlyndi Evrópusam-
bandsins kom berlega í ljós í stríðinu á
Balkanskaga. Þar fóru fram blóðug átök
við bæjardyrnar og ESB var ráðþrota.
Íhlutunin vegna þjóðernishreinsana Serba
í Kosovo átti sér ekki stað fyrr en Bill
Clinton Bandaríkjaforseti tók af skarið.
Þess vegna er kannski ekki að furða að
frumkvæði Breta og Frakka um að hjálpa
uppreisnarmönnum í Líbíu að verja sig
gegn Gaddafi skyldi vekja umræðu um
hvort nú kvæði við nýjan tón. Aðgerðin
virðist hins vegar komin í gamalt far, sem
vel er lýst í fyrirsögn dálksins Karla-
magnús í vikuritinu The Economist: Alltaf
beðið eftir bandaríska riddaraliðinu.
Tilefni hugleiðinga Karlamagnúsar er
ræða Bill Gates, fráfarandi varn-
armálaráðherra Bandaríkjanna í Brussel
10. júní. Gates hafði áður kvartað undan
hernaðarlegum vanmætti Evrópu. Í febr-
úar í fyrra sagði hann að „friðarvæðing“
Evrópu hefði verið mikið afrek, en gengið
hefði verið of langt og nú væri vestrænu
öryggi í hættu stefnt.
Hernaðargetan einfaldlega ekki til staðar
Eins og segir í dálkinum er Gates að hætta
í embætti og þurfti hann því ekki að tala
neina tæpitungu í Brussel. Telur hann að í
Evrópu hafi menn sérstaklega sviðið und-
an eftirfarandi ummælum Gates: „Vissu-
lega náðust í upphafi fyrstu hernaðarlegu
markmið aðgerðar NATO í Líbíu – að
kyrrsetja flugher Gaddafis og draga úr
getu hans til að sækja í stríðinu gegn sín-
um eigin borgurum. Og á meðan aðgerðin
hefur afhjúpað ákveðna vankanta vegna
of lítillar fjármögnunar, hefur hún einnig
sýnt möguleika NATO í aðgerð þar sem
Evrópubúar hafa tekið forustuna með
bandarískum stuðningi. Þrátt fyrir hins
vegar að öll aðildarríki bandalagsins hafi
greitt atkvæði með Líbíuaðgerðinni hefur
minna en helmingur þeirra tekið ein-
hvern þátt og færri en þriðjungur hefur
verið tilbúinn að taka þátt í loftárásunum.
Satt að segja standa margir þessir banda-
menn ekki við hliðarlínuna vegna þess að
þeir vilji ekki taka þátt, heldur einfaldlega
vegna þess að þeir geta það ekki. Hern-
arðargetan er einfaldlega ekki til staðar.“
Gates sagði að sérstaklega vantaði getu í
sambandi við upplýsingaöflun, vöktun og
eftirlitsferðir. Ef hún væri til staðar gætu
fleiri ríki látið að sér kveða.
„Háþróðustu orrustuþotur koma að
litlum notum ef bandamenn hafa ekki
getu til að bera kennsl á skotmörk, greina
þau og gera árás í samhæfðum aðgerð-
um,“ sagði hann. „Til að reka herferðina
þurfti loftaðgerðamiðstöð NATO á Ítalíu
að fá viðbót af skotmarkssérfræðingum,
einkum frá Bandaríkjunum, til að vinna
verkið – innspýting á „síðustu stundu
sem ekki er víst að verði alltaf til reiðu
þegar á þarf að halda í framtíðinni. Við
horfum upp á það að stjórnunarmiðstöð
loftaðgerða, sem á að geta ráðið við rúm-
lega 300 árásarferðir á dag á í basli með að
koma 150 af stað. Þess utan hefur öfl-
ugasta hernaðarbandalag sögunnar aðeins
haldið uppi aðgerðum í 11 vikur á móti illa
vopnuðum her í strjálbýlu landi og þegar
eru margir bandamenn byrjaðir að vera
uppiskroppa með skotfæri og þurfa – enn
einu sinni – á Bandaríkjunum að halda til
að brúa bilið.“
Gates hafði ekki lokið máli sínu. Hann
benti á að við NATO blöstu tvær aðrar
hættur. Nú væri hans kynslóð forustu-
manna að hverfa af sviðinu. Hún hefði á
starfsævi sinni lagt ofuráherslu á öryggi
Evrópu. Í öðru lagi væri þrýstingur innan
Bandaríkjanna á að skera niður framlög til
varnarmála til að draga úr fjárlagahalla og
skuldum og það gæti haft áhrif á skuld-
bindinguna gagnvart Evrópu: ef evrópskir
skattborgarar vildu ekki borga fyrir að
gæta eigin öryggis, hvers vegna ættu
Bandaríkjamenn að vilja axla byrðarnar?
Atlantshafsbandalagið mælist til þess
að aðildarríkin verji að lágmarki tveimur
hundraðshlutum af þjóðarframleiðslu til
varnarmála. Það á nú aðeins við um fimm
ríki, Bandaríkin, Bretland, Frakkland,
Grikkland og Albaníu. Helstu öryggis-
hagsmunir Bandaríkjanna eru í Asíu og
Mið-Austurlöndum. Það er ávísun á nið-
urskurð hernaðarskuldbindinga í Evrópu.
Var brottför bandaríska varnarliðsins frá
Íslandi vísbending um það, sem koma
skyldi í álfunni?
Á meðan Kínverjar boða 13% aukningu
á fjárlögum til hersins er niðurskurður
viðkvæðið í Evrópu. Í vor kom fram að
orrustuþotum breska flughersins yrði
fækkað um helming og floti sjóhersins
Vopnin
kvödd
Útgjöld til hernaðarmála hafa dregist saman í
Evrópu. Vissulega ber að fagna því að hægt sé að
verja opinberu fé í annað en vígbúnað. Afleið-
ingin er hins vegar sú að hernaðarmáttur verður
að máttleysi og sum aðildarríki NATO hafa ekki
einu sinni burði til að taka þátt í aðgerðum, sem
þau hafa blásið til.
Karl Blöndal kbl@mbl.is