Saga - 2005, Blaðsíða 206

lands og Marklands.“ „Þessi hugmynd er frumleg [segir höfundur] og mun
vera sérstæð fyrir norræna menn.“ Annars staðar í ritgerðinni (bls. 354)
kemur fram að menn töldu Grænland tengt við Bjarmaland og þar með
Skandinavíu. Þannig virðast landafundir norrænna manna í vestri hafa
breytt Atlantshafinu úr því að vera hluti úthafsins sem umlukti jarðar-
kringluna í að vera innhaf. Mér finnst höfundur gera nokkuð lítið úr þess-
ari nýjung þegar hann segir til dæmis (bls. 354): „Nýjum löndum var fund-
inn staður innan hins þekkta heims, Grænlandi nálægt Bjarmalandi en Vín-
landi í Afríku. Íslendingar fundu ekki „nýjan heim“ á Vínlandi enda gátu
þeir það ekki. Kaþólsk heimsmynd gaf ekki svigrúm fyrir svo róttækar
breytingar á sér.“ Og nokkru síðar segir: „Þannig varð til hin „sérkenni-
lega“ heimsmynd sem Jón Jóhannesson lýsti 1956 þar sem gert var ráð fyr-
ir landahring frá Bjarmalandi til Grænlands og þaðan suður til Afríku. Í
henni fólst fyrst og fremst að vitneskja sem Íslendingar höfðu öðlast með
landafundum var löguð að ríkjandi heimsmynd þess tíma.“
Hér er mér spurn: Kemur ekki til mála að kalla þetta nýja heimsmynd?
Hvað hefðu norrænir menn eiginlega þurft að læra eða álykta af landa-
fundum sínum í vestri til þess að doktorsefni viðurkenndi það sem nýja
heimsmynd? Vissulega fundu norrænir menn ekki nýja heimsálfu, en þeir
fundu (upp) það sem var kannski litlu minni nýjung, nefnilega landahring
um Atlantshafið.
VIII.
Ég lýk máli mínu með því að taka fram að þessir annmarkar sem ég hef
nefnt á ritgerð doktorsefnis eru smávægilegir í þeirri umfangsmiklu og
myndarlegu rannsókn sem hér er lögð fram. Bók doktorsefnis er nokkuð
óárennileg við fyrsta lestur en lesandi tekur hana fljótlega í sátt við annan
og þriðja lestur, og kannski á hún eftir að nýtast allra best þeim sem fara
fyrst í nafnaskrána, sem var eðlilega ekki með í þeirri gerð sem ég las fyrst,
og rekja sig þaðan til þeirra atriða sem þeir vilja fá um fróðleik og skoðan-
ir höfundar hverju sinni. Bókin ber sterkan keim af ákafri, heilbrigðri rann-
sóknaráráttu sem ég veit að margir eiga eftir að meta. Það er óneitanlega
talsvert skemmtilegt sögulegt fyrirbæri að hér, öfugu megin við megnið af
Atlantshafinu, skyldi þróast þetta lærða, tiltölulega víðsýna kaþólska sam-
félag, og doktorsefni hefur lagt fram stóran og nýstárlegan skerf til sögu
þess. Ég óska doktorsefni til hamingju með þetta myndarlega rit.
G U N N A R K A R L S S O N206
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:11 Page 206