Húsfreyjan - 01.07.1965, Side 19

ern seinna hluta skólaársins fengu menn
saltfisk á kvöldin.
Hér verða raunar ekki miklar breyt-
ingar frá mataræði 18. aldarinnar, nema
hvað saltfiskur er að koma inn í matar-
æðið svo og saltað smjör, og gulrófur eru
nú nefndar í fyrsta sinn í fæðinu.
Kartöflur eiga eftir að koma betur við
sögu seinna. Eins og áður var á minnzt,
var byrjað að rækta kartöflur eftir miðja
18. öld, en sú ræktun var í mjög smáum
stíl allt fram yfir 1830, en það er fyrst um
miðja 19. öld, sem verulega fer að muna
um kartöflurnar í fæðinu.
Að öðru leyti situr nokkuð við það
sama um fæðið allt fram á miðja 19. öld.
Matvælaástandið batnar þó smám sam-
an eftir Napóleonstyrjaldirnar, einkum
vegna bættra samgangna, en einnig var
betra árferði á fyrstu árum 19. aldarinn-
ar, og jókst þessvegna mjólkurframleiðsl-
an nokkuð. Einnig mun mjólkurfram-
leiðslan hafa aukizt vegna erfiðleika á
innflutningi þessi árin. Er talið, að mjólk-
urframleiðslan hafi komizt upp í 2 lítra
á mann á dag í byrjun aldarinnar, en féll
brátt aftur niður í 1,3—1,6 lítra á dag á
mann, og hefur síðan verið í svipuðu horfi.
TÍMAMÓT
Þær breytingar á mataræði, sem að
vísu má segja, að byrji að koma fram
laust eftir aldamótin 1800, eru þó eigi
farnar að hafa mikil áhrif fyrr en um
miðja 19. öldina, sums staðar fyrr og
annars staðar seinna, og á einstaka stöð-
um eimir eftir af gamla tímanum allt
fram á 20. öldina.
Þær breytingar, sem telja má, að valdi
tímamótum eða aldahvörfum í matvæla-
sögu íslendinga, og ég tímaset hér um
miðja 19. öld, eru í aðalatriðum eins og
hér segir:
1. Soðinn nýr fiskur og soðinn salt-
fiskur koma í staðinn fyrir hinn hráa,
harða og seiga harðfisk, sem aðalfæða
landsmanna.
2. Grænmeti svo sem gulrófur, næpur
og kartöflur fara nú að hafa veruleg áhrif
í þjóðarfæðinu. Fyrstu kartöflurnar voru
ræktaðar 1758 eins og áður er á minnzt.
Árið 1800 voru kartöflugarðar í landinu
aðeins 283, árið 1810 voru þeir orðnir
1194 og árið 1863 eru þeir orðnir 6032,
og þá er hægt að segja, að byltingin hafi
verið um garð gengin. Kartaflan, sem
sjálfsagt má telja beztu gjöf nýja heims-
ins til gömlu Evrópu, hafði nú haldið inn-
reið sína í landið, en sagt er, að þar sem
kartöflur vaxi í jörðu þar sé hungrið úr
sögunni.
3. Vaxandi kaffi- og sykurnotkun koma
nú einnig inn í myndina ásamt með kök-
um og brauði, sem bakað er úr fínmöl-
uðu hveiti.
4. Rúgbrauð, hveitibrauð og þá sér-
staklega rúgbrauð verða nú æ algengari
á borðum almennings. Brauð var að vísu
þekkt löngu fyrr, en hafði enga teljandi
þýðingu í mataræði þjóðarinnar fyrr en
eftir Napóleonsstyrjaldirnar. Það var
einnig litið á brauð og smjör sem sérstakt
sælgæti x gamla daga, og í skólamáltíð-
um frá 1552—1809 er það aðeins nefnt
sem sunnudagssælgæti eða þá dýr nauð-
syn þegar fiskur ekki fékkst.
5. Brauð og saltfiskur leysa nú smám
saman harðfiskinn af hólmi, og með þeirri
breytingu á mataræðinu kemur nýr sjúk-
dómur inn á hina annars svo löngu sjúk-
dómaskrá gömlu daganna, þ.e.a.s. tann-
sjúkdómarnir.
Kaupcndur
Húsffreyjunnar
eru vinsamlega
minntir á
að greiða blaðið
í síðasta lagi
fyrir óramót.
HÚSPREYJAN
17