Íslenzk tunga - 01.01.1961, Side 136

132
RITFREGNIU
‘lægð’ < *slankö eða *slunkö. Mjög er mér til efs sú gamla kenning, að físl.
tasla ‘tygill, band’ sé tökuorð úr fe. eða mlþ. tassel (lat. taxillus). Orðstofn þessi
er mjög algengur í yngra máli íslenzku og í ýmsum myndum og merkingum,
no. tasl, tösl, tjasl, so. tasla, tjasla, tjósla, lo. töslulegur o. s. frv., og hafður m. a.
um að margbinda, bótaklastur, basl, draslaralegan frágang eða klæðaburð.
Mér þykir því líklegast, eins og Alexander Jóhannessyni, að þetta orðafar sé af
norrænum toga, sk. nno. tase ‘trefja, taug’, þ. zasel, zaser ‘tág’. Vafasamt er líka
að gera ráð fyrir, að físl. tólg hafi uppliaflegt u í stofni. Öll önnur norræn mál
benda yfirleitt til þess, að stofnsérhljóðið hafi verið a, sbr. sæ. og d. talg, fær.
tálg, n. talg, tulg,. e. tallow, mlþ. talch. O-ið í tólg gæti verið lenging úr p,
< *tglg < *talgó, sbr. lenginguna í mjólk.
Rétt befði verið að geta þess í sambandi við so. úla, að I. Lindqvist telur, að
þessi sögn komi fyrir á fsæ. rúnaristum. Ég á annars heldur bágt með að trúa
því, að úla eigi skylt við nno. ulen ‘úldinn’ o. s. frv., ekki eingöngu vegna þess,
að u-ið í nno. orðinu er efalítið stutt, heldur fremur af merkingarlegum ástæð-
um; úla virðist merkja ‘misþyrma, meiða’, sbr. Grágás og norrænar málleifar á
Hjaltlandi og í Orkneyjum. En ég hef enga skýringu tiltæka, og sennilega er
ofdirfska að bugsa sér, að úla sé úr *ulhön og eigi skylt við lo. illr (< *elhilan),
ír. elc, olc ‘vondur’ og e. t. v. lat. ulciscor.
Sverðsheitið unnr hefur ekki komizt inn í þulur, en er talið koma fyrir í
tveimur vísum, sem þó má skilja á annan veg. Orðið er því harðla vafasamt og
lílt til ættfærslu fallið, hvort sem menn telja ]>að afbökun úr ónn eins og H.
Falk, skylt so. vinna líkt og Holthausen og höf., eða létu sér jafnvel detta í hug,
að unnr (< *unziz) svaraði til lat. ensis ‘sverð’, fi. asis o. s. frv. Þá tel ég rangt
að slíta vqt (f.) ‘kjalfar’ úr ættartengslum við vprr (m.) ‘árarfar, kjalrák’; r-ið
kann að hafa stytzt hér í bakstöðu, sbr. físl. vgrr : vgr ‘lahium’, auk þess sem
r og rz skipiast á í þessari orðsift frá öndverðu.
Oft hefði höf. mátt vitna meir til íslenzks nýmáls, svo sem í sambandi við so.
-tyrma og vígja og no. þjálfi, og hefði t. d. verið æskilegt að nefna orðmyndir
eins og þálh, þálj (n.), so. þálba, þálja, sem hafa verið allalgengar og hafðar um
strit, erfiði og langvarandi iðkun. Þá hefði mátt geta þess, að til eru í íslenzku
merkingartilbrigði af vígja, sem svara til upphaflegrar merkingar þessarar orð-
siftar í fi. vinakti ‘skilja sundur, greina að’. í Hervararsögu (hls. 2) segir svo:
„konungr vígði þá [þ. e. dvergana] utan steins með málasaxi." Og í nýmálinu
er sagt, að hundar vígi fé ‘sundri því í smáhópa’, eða vígi tófu ‘einangri hana’.
Eins er talað um að vígja e-n ‘króa hann af’ (t. d. til að tala við hann í ein-
rúmi). Ég læt nú þessari upptalningu lokið með so. tggla, en um hana virðist
höf. aðhyllast kenningu Holthausens, að hún sé tilorðin úr *tagulön og í ætt við
gotn. tahjan, en hinsvegar með öllu óskyld so. tyggja (tggg), töggur (m.), fær.
tógg ‘veiðihapp’ o. s. frv. Ég hef vikið að þessari undarlegu hugmynd áður og
skal ekki endurtaka það. En ég á erfitt með að sjá, að nokkur ríkari ástæða