Ritmennt - 01.01.1997, Blaðsíða 60

JÓN ÓLAFUR ÍSBERG
RITMENNT
handritinu sem áður hafði verið í Noregi en
var þá glatað, voru prentuð hjá Gustav
Storm á sínum tíma. Allir annálarnir nema
Nýi annáll og Gottskálksannáll enda í lok
14. aldar en sá fyrrnefndi spannar árin
1393-1430 og sá síðarnefndi frá fæðingu
Krists til 1578.3 Þessir tveir annálar eru því
helstu heimildirnar, auk fornbréfa, um 15.
öldina. Þeir eru hins vegar alls ótengdir.
Gottskálksannáll er afskrift af öðrum annál
um atburði fyrir 1394 en eftir það byggir
hann á öðrum gögnum og hann er næsta rýr
um fyrstu þrjá áratugi 15. aldar. Annállinn
er ritaður af séra Gottskálki Jónssyni í
Glaumbæ á síðari hluta 16. aldar og var eft-
ir daga hans líklega geymdur á Hólum þar
sem m.a. Arngrímur lærði hefur notað hann
við ritsmíðar sínar.4 Á fjórða áratug 17. ald-
ar hóf Björn Jónsson á Skarðsá að undirlagi
Þorláks Skúlasonar Hólabiskups að skrifa
annál þann sem ltallaður hefur verið
Sltarðsárannáll og lauk hann því verlú árið
1639. Annáll Björns er að mestu uppslcrift á
Gottskálksannál en auk þess hafði Björn að-
gang að einhverjum sltjölum á Hólum og
„munnlegri frásögn fróðra manna".5
Brynjólfur biskup fékk Skarðsárannál að
láni frá Þorláki biskupi árið 1640 en talið er
að þá þegar hafi hann verið farinn að viða að
sér handritum. Meðan annállinn var í Skál-
holti var hann skrifaður upp og ýmsir fengu
hann að láni og krotuðu jafnvel í handritið.
Þeirra á meðal var Jón Arason prestur í
Vatnsfirði en hann skrifaði annálinn upp og
bætti um betur og er annáll hans nefndur
Vatnsfjarðarannáll elsti (Lbs 347 4to). Hand-
rit Vatnsfjarðarannáls elsta er með tveimur
ólíkum höndum og uppskriftir eru elcki ná-
kvæmlega eins. Útgefandi annálsins, Hann-
es Þorsteinsson, hefur ekki gert greinarmun
þar á. Auk þessa eru til með hendi Jóns Ara-
sonar nolclcrar annálagreinar (AM 702 4to)
sem útgefandanum hefur elclci verið lcunn-
ugt um.6 Af annál séra Jóns tólc slcrifari
hans, Sigurður Jónsson, afslcrift (Lbs 157
4to). Hún er nolclcuð frábrugðin fyrirmynd-
inni einlcum varðandi noklcur atriði um
aldamótin 1400 en þau eru nær samhljóða
annálagreinunum í AM 702 4to. Hannes
Þorsteinsson vissi elclci af annálagreinunum
og taldi liann að Sigurður hefði haft aðgang
að annál sem nú væri glataður. Jón Helga-
son prófessor sem rannsalcað hefur annála-
greinarnar var sammála Hannesi um að til
hefði verið gömul heimild í Vatnsfirði sem
þeir Jón og Sigurður hafi notað.7
Árið 1888 gaf Gustav Storm út stafrétt ís-
lenslca annála fram til 1578 og í formála
bólcarinnar er gerð grein fyrir handritunum
sem útgáfan er byggð á, tímasetningum og
tengslum þeirra á milli. Árið 1922 lróf Hið
íslenslca bólcmenntafélag útgáfu á ritröð
sem nefnd er Annálar 1400-1800 og þar eru
prentaðir síðari tíma annálar, aðallega frá
17. og 18. öld. Var þetta þarft verlc og hafa
alls verið gefnir út á fjórða tug annála í sex
3 Sjá nánar Islandske annalei indtil 1578 og formála
(Forord) útgefanda, Gustavs Storm. Oddverjaannáll
nær jafnlangt Nýja annál en hann er að mestu bein
afslcrift hans síðustu árin og hefur ekki verið prent-
aður í heild ennþá.
4 Gustav Storm, Islandske annalei indtil 1578, bls.
xxv-xxvi.
5 Hannes Þorsteinsson, Annálai 1400-1800 (Skarðs-
árannáll), bls. 33-34.
6 Jón Helgason: Tólf annálagreinar frá myrkum ár-
um, hls. 399.
7 Hannes Þorsteinsson, Annálai 1400-1800 (Vatns-
fjarðarannáll elsti), bls. 14. Jón Helgason: Tólf ann-
álagreinar frá myrkum árum, bls. 418.
56