Ritmennt - 01.01.1997, Blaðsíða 69

RITMENNT
ANNÁLAR OG HEIMILDIR UM SVARTA DAUÐA
sögulegt frá þeim árum í B (þ.e. Lbs 157 4to) en
þetta.
Eins og áður sagði þekkti Hannes Þor-
steinsson ekki handritið AM 702 4to og því
var þetta honum undrunarefni. Handritið
hefur að geyma tólf annálagreinar sem
spanna 13 ár, þ.e. 1395-1407, en annars er
handritið útlegging Magnúsar prúða á
þýsku riti um mælskulist. Annálagreinarn-
ar með eigin hendi séra Jóns Arasonar eru
fremst í handritinu AM 702 4to og hefur Jón
Helgason sýnt fram á að Lbs 347 4to, bl.
1-65, og AM 702 4to hafi áður verið ein
bók.27 Annálagreinarnar voru afritaðar af
Sigurði Jónssyni í Lbs 157 4to en Jón Helga-
son taldi, eins og Hannes, að í Vatnsfirði
hefði verið til gömul heimild um atburði ár-
anna í kringum 1400.
Áður en fjallað verður um samanburð á
frásögn annálanna af Svarta dauða cr nauð-
synlegt að víkja nokkuó að útgáfu Hannesar
Þorsteinssonar á Vatnsfjarðarannál elsta.
Hannes hefur að mestu farið eftir þeirn
hluta í handritinu Lbs 347 4to sem eignað-
ur er Jóni Arasyni en einnig eftir N.N. Hann
hefur auk þess haft til hliðsjónar uppskrift
Sigurðar Jónssonar, í Lbs 157 4to, en þessar
þrjár uppslcriftir eru ekki alltaf nákvæmlega
eins. Svo tekið sé dæmi úr annálnum, árið
1401, þá er textinn eldd nákvæmlega eins í
liandritinu og hann er á prenti. Réttur er
textinn þannig í handritinu, Lbs 347 4to,
með hendi Jóns:
Hófst mikil plága á Islandi, og hefur þá dvínað
annálaskrif um þann tíma og eptir, sem vonlegt
má virðast.
í hinni prentuðu útgáfu er textinn þannig
(breyting skáletruð):
Hófst mikla plágan á íslandi, og hefur þá dvínað
annálaskrif um þann tíma og eptir, sem vonlegt
má virðast.
N.N. í Lbs 347 4to og Sigurður Jónsson í
Lbs 157 4to eru samhljóða þannig;
Hófst mikla plágan á íslandi og hefur þá dvínað
annála skrif um þann tíma og eftir það.
I þessu dæmi eru að vísu eklci mikil frá-
vik en frávilc sarnt og þegar svo er þá liefur
rnaður tilhneigingu til að vantreysta hinni
prentuðu útgáfu. Það er þó ástæðulaust við
venjulegar aðstæður en við fræðastörf er það
til baga að geta elcki treyst á prentmálið.
Þegar hugað er að tengslum Slcarðsárann-
áls og Vatnsfjarðarannáls elsta að því er
snertir þetta einstalca atriði lcemur í ljós að
í Slcarðsárannál segir aðeins: „Hófst milcil
plága á íslandi", en í formála annálsins seg-
ir höfundur hans Björn Jónsson m.a.:28
lcom þá hér á land furðanleg plága og milcið
mannhrun, svo úr því sjást hvorlci sagnadilctanir
né setningur annála, sem fyrir mig hafi borið, og
hafa þá fráfallið þeir fróðu menn, er slílct hafa
fyrir sig lagt, en aðrir þaðan frá elclci upp telcið.
Virðist ljóst að viðbótin í handritunum
Lbs 347 4to og Lbs 157 4to um annálaslcrif-
in er lcomin úr formála Björns. Varðandi
fleiri dæmi má nefna að við árið 1402 er far-
ið nálcvæmlega eftir Slcarðsárannál í Lbs
347 4to. Við árin 1403 og 1404 segir Slcarðs-
árannáll elclcert um pláguna. í hinni prent-
uðu útgáfu af Vatnsfjarðarannál elsta er hins
vegar skrifað við árið 1403: „Þá lcom út
27 Jón Helgason: Tólf annálagreinar frá myrkum ár-
um, bls. 409.
28 Aimálar 1400-1800 (Skarðsárannáll), bls. 46.
65