Ritmennt - 01.01.1997, Blaðsíða 63

RITMENNT
ANNÁLAR OG HEIMILDIR UM SVARTA DAUÐA
ir á Gottskálksannál svo langt sem hann
nær og bætir litlu við en hann er mikilvæg-
ur varðandi heimildafræðina vegna þess að
hann er milliliðurinn á milli Gottskálks-
annáls og Vatnsfjarðarannáls elsta, og raun-
ar fleiri annála. í handritunum Lbs 157 4to
og AM 702 4to lcoma fram upplýsingar sem
eru umfram það sem segir í Skarðsárannál
og Vatnsfjarðarannál elsta, Lbs 347 4to, um
Svarta dauða og talið að þær séu úr glötuð-
um annál. Upplýsingarnar, sem þar lcoma
fram en hvergi annars staðar, hafa m.a. ver-
ið notaðar til að áætla um mannfall í Svarta
dauða og um endalok pestarinnar.9 Er því
fyllsta ástæða til að lcanna þessar heimildir
betur.
Nýi annáll
Nýi annáll er nú varðveittur í nokkrum
handritum, það elsta, AM 420 4to, frá síðari
hluta 16. aldar, og hefur verið gefinn út af
Storm og Hannesi Þorsteinssyni. Storm
taldi að annállinn hefði verið skrifaður í
Skálholt-egnen seint á 15. öld en Hannes að
hann væri ritaður nær samtímis atburðun-
um af manni sem líklega hefði búið á Suð-
urlandi, hugsanlega í Skálholti, en um höf-
und vissi hann ekki.10 Björn Þorsteinsson
taldi höfund Nýja annáls líklega vera Jón
Egilsson, notarius publicus hjá Jóni bisltupi
Vilhjálmssyni á Hólum 1429-34. Jón var
talinn lærður maður, líklega norskur, og í
þjónustu bislcupa liérlendis. Björn telur að
hann liafi lcomið til landsins um 1412 og
verið í Skálliolti til um 1423 en þá liugsan-
lega farið til Hóla eða í Slcagafjörð og dvalið
þar til dauðadags. Björn taldi að Jón liefði
sennilega slcrifað annálinn um 1435 þótt
annállinn sjálfur endi 1430 en talið er full-
víst að Jón Egilsson hafi verið enn á lífi
1439." Tilgáta Björns verður elclci sönnuð
en þó að ýmislegt sé lílclegt þá er annað í
rölcsemdafærslu hans tilbúningur einn. í
raun er það ósennilegt, þótt elclci sé það úti-
lolcað, að Jón Egilsson, eins og Björn lýsir
lronum, liafi slcrifað annálinn. Af staðfræð-
inni verður slcrifarinn elclci staðsettur þótt
Slcállioltsnánd lians sé augljós, eins og bent
hefur verið á, en rétt er að velcja athygli á
umhyggju lians fyrir ldaustrinu á Helgafelli,
upplýsingum frá Kirlcjubæ og Reylcliolti og
Austfjarðaáhuganum í fyrri lrluta annálsins.
Ljóst er að annállinn byggðist á slcrifuð-
um gögnum frá Slcálliolti, sem tillieyrðu
staðnum sjálfum og öðrum stofnunum í
bislcupsdæminu og spanna þann tíma sem
annállinn fjallar um. Lílclega eru þar einnig
gögn úr Hólabislcupsdæmi eftir 1420, t.d.
varðandi embætti officialis 1420 og deilur
þar um 1423 og einnig um brunann á
Munlcaþverá 1429, aulc ýmissa slcjala og
minnisgreina. í annálnum hattar einnig fyr-
ir hinni glötuðu reisubólc Björns Einarsson-
ar Jórsalafara og ýmislegt fleira tengist hon-
um og hans niðjum.
Þeir höfðingjar sem lcoma við sögu í Nýja
annál eru elclci neinir meðalmenn og þeirra
elclci getið að ástæðulausu. Getið er um ut-
anferð Solveigar- Þorsteinsdóttur 1401 og
9 Þorkell Jóhannesson: Plágan mikla 1402-1404, bls.
68-87. Jón Steffensen: Pest á íslandi, bls. 328-29.
Gunnar ICarlsson og Helgi Skúli Kjartansson: Plág-
urnar miklu á Islandi, bls. 13-14.
10 Gustav Storm, Islandske annalei indtil 1578, bls.
xxiv. Hannes Þorsteinsson, Annálai 1400-1800
(Nýi annáll), bls. 2-4.
11 Björn Þorsteinsson: Síðasta íslenska sagnaritið á
miðöldum, bls. 47-72.
59