Ritmennt - 01.01.1997, Blaðsíða 162

PASSÍUSÁLMAR HALLGRÍMS PÉTURSSONAR - FRÁ HANDRITI TIL SAMTÍÐAR
RITMENNT
Hallgrímur Pétursson fæddist
árið 1614 í Skagafirði. Hann
sat í Hólaskóla um hríð, hóf
síðan járnsmíðanám í Kaup-
mannahöfn en hvarf frá því og
var nemandi í Frúarskóla
1632-37, sneri þá heim og
settist að á Suðurnesjum.
Hann var prestur í Hvalsnes-
þingum 1644-51, síóan í Saur-
bæ á Hvalfjarðarströnd til
1669 er hann lét af prestskap
vegna sjúkleika (holdsveiki).
Hallgrímur átti síðast heima á
Ferstiklu á Hvalfjarðarströnd
og andaðist þar árið 1674.
Hallgrímur er talinn mesta
trúarskáld íslendinga, en hann
samdi einnig guðsorðarit í
lausu máli. Þá liggur eftir
Hallgrím veraldlegur kveð-
skapur, rímur, ádeilur,
heimslystarvísur og tækifær-
iskviðlingar.
Myndin af Hallgrími hér að
ofan er gerð eftir olíumálverki
Hjalta Þorsteinssonar í Vatns-
firði, en það er í eigu Þjóð-
minjasafns.
1924 í umsjá Finns Jónssonar, en án þess að eftirmynd handrits-
ins fylgdi með til hliðsjónar. I nýju útgáfunni er hinn stafrétti
texti endurskoðaður og hirtur við hlið eftirmyndar handritsins
og hann látinn standast á við það línu fyrir línu. Því til viðbótar
eru sálmarnir prentaðir sem lestexti með nútímastafsetningu og
þá slcipt upp í vers og ljóðlínur. Textinn birtist því í þremur gerð-
um í einni og sömu opnunni, þannig að lesendur geta fetað sig
hvora leiðina sem er - frá handritinu til samtímans eða öfugt,
þ.e. frá lestextanum yfir í hinn stafrétta, og með stuðningi hans
fylgt penna Hallgríms í lrandritinu og numið þannig hvernig
hann festi hið máttuga trúarljóð sitt á blað, grunlaus um það
hverrar hylli sálmarnir áttu eftir að njóta með þjóðinni.
Eins og kunnugt er hafa Passíusálmarnir komið oftar út en
nokkurt annað rit á íslandi. Þeir voru fyrst gefnir út árið 1666 á
Hólum, en bæði þá og næstu þrjú skipti með öðru efni. Síðan
hafa þeir oftast komið út einir sér í bók, en í nokkur skipti í
sálmabókum eða fræðiritum. Nýju útgáfunni fylgir skrá um fyrri
útgáfur og prentanir sálmanna, áttatíu og tvær talsins, einnig um
þýðingar sálmanna á erlend mál. Slcráin er gerð með stuðningi af
ritunum sjálfum. Hverri færslu fylgja skýringar eftir því sem efni
standa til, og þær eru alloft studdar myndum af viðeigandi stöð-
um í hinum prentuðu útgáfum. Loks er birt skrá um þá einstalc-
linga sem lesið hafa Passíusálmana í útvarp á páskaföstu, allt frá
árinu 1944 er tekið var að flytja sálmana með þeim hætti.
Haft er fyrir satt að handrit það að Passíusálmunum sem hér
er um að ræða hafi Hallgrímur sent Ragnheiði Brynjólfsdóttur
Sveinssonar biskups í maímánuði árið 1661. Ferill handritsins
eftir það hefur verið rakinn með nokkurri vissu, allt til þess er
það komst í eigu Landsbókasafns sem þjóðareign þegar Alþingi
keypti bækur og handrit Jóns Sigurðssonar 1877. Safn Jóns var
formlega afhent Landsbókasafni með bréfi frá landshöfðingja 26.
september 1881. Handritum Jóns er haldið aðgreindum frá öðru
handritaefni í Landsbólcasafni, og eru þau auðlcennd með fanga-
marlci hans. Safnmarlc Passíusálmahandritsins er JS 337 4to.
í hinni nýju útgáfu eru hirt neðanmáls lesbrigði þriggja texta-
gerða sem relcja má til Hallgríms sjálfs. Þar er um að ræða frum-
prentun sálmanna 1666, handritið JS 342 4to, sem talið er eftir-
rit eiginhandarrits Hallgríms sem nú er glatað, og handritið JS
2346 8vo, en það er greinargerð um orðamun útgáfunnar frá 1690
156