Ritmennt - 01.01.1997, Blaðsíða 122

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
RITMENNT
skilningi, ætluð venjulegu fóllti til lestrar, en er einhver ástæða
til að amast við því?
Hvað um það, mönnum hefur löngum orðið starsýnt á íburð-
inn í bókum Kelmscott og fundist hann stangast á við bæði sós-
íalískar lífsskoðanir Morrisar og kenningar hans um bókagerð.
Um hið fyrra er óþarfi að ræða en að því er hið síðara varðar má
segja að þessir dómar stafi að nokkru leyti af því að menn skoði
ekki bækurnar sjálfar heldur myndir af titilopnum og mjög
skreyttum síðum, einkum úr Chaucer sem getur eklti kallast
dæmigerð Kelmscott-bók. Þær opnur sem sýna ,hreinni' týpó-
grafíu, þar sem hlutföll og sjónræn eining eru slcýrari - þau atriði
þar sem áhrif Morrisar á byggingarlist bólca voru varanlegust -
eru sjaldnar myndaðar.
Áhrif Kelmscott voru mikil, um það verður varla deilt, þó tor-
velt kunni að vera nú að greina á milli þeirra og þess sem ,lá í
tímanum' ef svo má segja. Af stað fór skriða nýsmíða eftir göml-
um letrum. Stofnaðar voru margar einkaprentsmiðjur bæði í
Englandi og Þýskalandi sem höfðu að markmiði að búa til fagrar
bækur. Áhrifin náðu til fleiri Evrópulanda og Bandaríkjanna og
þeirra fór einnig að gæta við almenna bókagerð. Nær allir fóru að
ýmsu leyti aðrar leiðir en Morris, hirtu minna um skraut, höfðu
ekki sama dálæti á döklcum leturfleti eða öðrum gotneskum
einkennum, treystu vélum fyllilega til góðra verka. Áhrifin voru
sumsé fremur óbein en bein, en siðbótar Morrisar sér víða stað,
tilaðmynda hjá þeim tveimur mönnum sem vafalítið eru mestu
áhrifamenn urn bókagerð á þessari öld, þeim Stanley Morison og
fan Tschichold. f Bandaríkjunum má nefna D.B. Updike og Bruce
Rogers. Athyglisverð, og til rnarks um tvíbenta afstöðu ýmissa
bókahönnuða til Morrisar, eru ummæli hins síðarnefnda, sem
var einn þeirra sem höfðu ,vaknað af svefni' við að sjá
Kelmscott-bækur en fóru síðan eigin leiðir: „Bælcur [Morrisar]
eru sumar hverjar ákaflega fallegar, en þær eru fremur furður
bókagerðarinnar en eiginlegar bækur."4 - Og vissulega velcja
áhrif Morrisar noklcra undrun. Mörgum eftirmanna hans tólcst
óneitanlega betur að sameina nytsemi og fegurð, sem var yfirlýst
markmið Morrisar og listiðnahreyfingarinnar, markmið sem
rekja má til fornaldar og er reyndar hið sama og Fjölnismenn
4 ívitnað hjá Thompson, American book design, bls. 66.
116