Ritmennt - 01.01.1997, Blaðsíða 76

JÓN ÓLAFUR ÍSBERG
RITMENNT
manna hafi dáið.49 Annállinn segir að Skál-
holtsstað hafi aleytt árið 1402 „at lærdvm
monnum oc leikvm. fyrir utan byskupinn
sialfann oc ij leikmenn". Ekki er þess getið
að mannfall hafi verið þar árið eftir en árið
1404 segir: „eyddi þa enn stadenn j Skal-
hollte. þria tima ad þionustv folki. deydi þar
þa þrir prestar oc mesti hlvtur klerlca. ij
prestar lifdv eptir". Fyrri tilvitnun bendir til
þess að mannfall í Skálholti hafi verið ná-
lægt 100% og þótt þess sé ekki getið við
árið 1403 þá er líklegt að plágan hafi gengið
þá því orðalagið „eyddi þa enn stadenn" árið
1404 bendir til þess. Ovíst er hversu margt
fólk bjó í Skálholti en þrisvar sinnum deyr
allt þjónustufólk og að lokum eru eklci eftir
nema tveir prestar og einhverjir klerkar.
Hvernig stendur á því að Nýi annáll „sem
líklegur er til að vita sönn tíðindi úr þeim
stað", þ.e. Skálholti, veit ekki um það hve
margir prestar lifðu af pláguna? Hafi ein-
hver vitað hvað þeir voru margir þá hefðu
þær upplýsingar verið til í Skálholti og
hefðu slíkar upplýsingar verið til varðandi
Hólabiskupsdæmi þá hefðu þær verið til á
Hólum.
Allar aðrar upplýsingar sem koma fram í
annálagreinunum eiga sér fyrirmyndir í öðr-
um annálum eða fornbréfum að þessum
tölulegu upplýsingum undanskildum.50 Hin
glataða heimild í Yatnsfirði, sem þeir Hann-
es og Jón halda að hafi verið til, hefði því
ekki haft neitt umfram aðrar heimildir en
þessi atriði. Er líklegt að þessi heimild hafi
verið til? Svarið er nei. Annálagreinarnar
eiga sér aðra fyrirmynd og er þá Annála
harmonía Jóns Erlendssonar líldegust. Eins
og áður sagði taldi Árni Magnússon að hann
hefði eyðilagt Annála harmoníuna og allar
afskriftir, þ.á m. eina sem hann fékk hjá
Torfa Jónssyni í Flatey tengdasyni Jóns Ara-
sonar, þannig að Harmonían verður ekki
endurgerð. Lítilsháttar vitneslcju um inni-
hald hennar má fá með því að atliuga slcrif
Árna Magnússonar um hana og afslcriftir af
henni og í annálagreinunum.51
Þegar hugað er að tímasetningum varð-
andi þann möguleilca að séra Jón Arason
hafi þelclct Nýja annál eða Annála harmon-
íu nafna síns í Villingaholti lcemur í ljós að
slílct var vel mögulegt. Slcarðsárannáll lcem-
ur í Slcállrolt árið 1640 og Flateyjarbólc árið
1647. Um svipað leyti hefur séra Jón Arason
hafið ritun Vatnsfjarðarannáls elsta eftir af-
slcrift N.N. af Slcarðsárannál, sem er í Lbs
347 4to, og afslcrift Jóns Erlendssonar af
sama annál, nú Lbs 40 fol. Nýi annáll hefur
ekki verið lcominn í Slcállrolt þegar Jón Ara-
son hefur annálaritun sína en lcemur þang-
að lílclega slcömmu síðar. Sigurður Jónsson
útslcrifaðist úr Slcálholtsslcóla 1652 og fer
sama ár eða árið eftir í Vatnsfjörð í þjónustu
séra Jóns og árið 1655 gerir hann afslcrift
sína, Lhs 157 4to, sbr. formála hans er hann
hafði lolcið við afslcriftina. Jón Arason hefur
slcrifað sinn annál, eða það upplcast sem nú
er til, fyrir árið 1652 eða áður en Sigurður
lcemur í hans þjónustu. Jón Erlcndsson hef-
ur slcrifað Annála harmoníuna einhvern
tímann á árunum 1648-54, þ.e. þegar liand-
ritin sem hann notaði voru öll í Skálholti,
49 Gunnar Karlsson og Helgi Slcúli Kjartansson: Plág-
urnar miklu á fslandi, bls. 16.
50 Jón Helgason: Tólf annálagreinar frá myrkum
árum, bls. 404-409.
51 Sjá nánar Gustav Storm, Islandske annalei indtil
1578, bls. lvii-lxvii. Árni Magnússons levned og
skríftei II, bls. 166-70.
72