Vera - 01.06.1995, Blaðsíða 16
frmkvöðullinn
KOSNINGARÉTTURINN 80 ÁRA EÐA HVAÐ?
Islenskir.^k
sams'
jafnan kosningarétt
EFTIR AUÐI STYRKÁRSDÓTTUR
Kvenréttindafélag íslands hefur haldiö upp á
19. júní ár hvert síöan árið 1916, og önnur
kvennasamtök hafa á síðari árum einnig gert
sér og öörum dagamun. Tilefnið er einfalt:
Þann dag áriö 1915 skrifuöu undir nýja stjórn-
arskrá danski konungurinn og fulltrúi íslands.
Þeirri stjórnarskrá fýlgdu ákvæði um kosninga-
rétt kvenna til Alþingis. Frá og með þeim degi
hafa íslenskar konur haft rétt til aö taka þátt í
þingkosningum og velja landstjórnina.
Fyrir þessum lögum höfðu fslenskar konur
barist ötullega allt frá árinu 1894 þegar Hið ís-
lenska kvenfélag gekkst fyrir undirskriftasöfn-
un með áskorun til þingmanna um aö sam-
þykkja frumvörp um réttindi kvenna. Mörg nöfn
koma í hugann þegar þessara frumkvöðla er
minnst. Aö öllum öðrum ólöstuðum ber fyrst
að nefna Bríeti Bjarnhéðinsdóttur sem stofn-
aöi heilt félag kringum baráttuna fyrir kosn-
ingaréttinum, Kvenréttindafélag íslands. Bríet
komst í kynni við slík félög þegar hún var á
ferðalagi um Norðurlöndin sumarið 1904 og
fór aö huga aö slíkri félagsstofnun hér þegar
erlendar kvenréttindakonur, þ.á m. hin ske-
legga Carrie Chapman Catt, lögðu að henni
meö slíkt. Bríet kemst sennilega næst því aö
geta kallast „cosmopolitan" íslenskra kven-
réttindakvenna, kona sem fylgdist meö hrær-
ingum erlendis og var í sambandi við helstu
stjórnmála- og félagsmálakonur heims. Þá ber
að nefna Þorbjörgu Sveinsdóttur og Ólafíu Jó-
hannsdóttur, forgöngukonur Hins íslenska
kvenfélags. Um þessar konur og fleiri má lesa
í stórbók Sigríöar Th. Erlendsdóttur, Veröld
sem ég vil, en hana eiga öll íslensk meybörn
að fá aö tannfé.
19. júní hefur haft og á að hafa þá merkingu
hjá íslenskum konum að þann dag sýnum við
samtakamátt okkar um leið og við þökkum
samtakamátt formæðra. Okkur var nefnilega
ekki „gefinn" kosningaréttur, hann féll ekki af
himnum ofan og hann var heldur ekki gjöf frá
vinsamlegum þingmönnum. Hann var endalok
langrar baráttu sem margar konur fórnuðu
miklu fyrir, þ.á m. mannorði sínu. Kvennabar-
átta hefur nefnilega alltaf farið heldur illa með
mannorðið.
Þó var fögnuður kvenna þann 19. júní 1915
beiskju blandinn. íslenskir þingmenn fundu
nefnilega upp á sérkennilegum „búhnykk" svo
notað sé orðalag Bríetar. Aðeins fertugar kon-
ur og eldri unnu þennan rétt 1915. Hvergi í
heimínum var farið svo sérviskulega að. Að-
eins á íslandi. Hvernig stóð á því?
Líklegasta svarið er að íslenskir þingmenn
voru hræddir við vald kvenna. Hræddir við aö
missa það vald sem þeir höfðu í hendur hópi
sem í Reykjavík hafði sýnt hvað í honum bjó
meö því að bjóða fram til bæjarstjórnar og ná
þar fulltrúum. Einn af stjórnmálaforingjum ís-
lendinga þessara tíma, Jón Magnússon (fyrsti
forsætisráðherra íslendinga m.m.), sagði á
þingi aö konur gætu hugsanlega skoöaö sig
sem einn flokk ef þær fengju allar kosninga-
réttinn í einu. Þessu yrði á
einhvern hátt að stemma
stigu við. Jón Jónsson í
Múla átti hugmyndina aö
þessari lausn, sem reynd-
ist þáverandi ráöamönnum
drjúg.
Meiningin var aö ald-
ursákvæöiö missti gildi
sitt smám saman þannig
að 15 ár tæki að jafna
kosningarétt karla og
kvenna. Hefði það gengið
eftir hefði jafnrétti í þess-
um efnum ekki fengist fyrr
en árið 1930. Bjargvættir íslenskra kvenna I
þessu efni voru Danir. í sambandslagasamn-
ingunum árið 1918 lögðu þeir fram þá kröfu aö
réttindi íslenskra og danskra þegna yröu jöfn.
Af því leiddi að íslenskir ráðamenn urðu að
sneypast til að jafna kosningarétt karla og
kvenna. Ekki var allt vont sem frá Dönum kom.
íslenskar konur ættu kannski þegar allt kemur
til alls frekar að halda upp á sambandslaga-
samninginn, sem var undirritaöur 30. nóvem-
ber 1918 í kóngsins Kaupmannahöfn.
Þessum degi tengist einnig annar atburöur
kvennabaráttunni ogíslensku þjóðlífi. Hinn 19.
júní 1916 stofnuðu konur Landspítalasjóð,
söfnuðu þar miklu fé og var sú merka bygging
tekin f notkun árið 1930. Meðfram og sam-
hliða sendu þær Ingibjörgu H. Bjarnason á þing
1922 til þess m.a. aö sjá til þess að spítalinn
risi einhvern tíma af grunni. Spítali þessi var
reistur sem minnisvarði um kosningarétt
kvenna. Hin látlausa en formfagra gamla bygg-
ing Landsþítalans er því annaö og meira en
líknandi hús sjúkum og þjáðum. Hún var lengi
vel stærsti minnisvaröi landsins eða þar til
Hallgrímskirkja reis af grunni. En hver man eft-
ir því í dag?
Heimildir: Sigríöur Th. Erlendsdóttir: Veröld sem
ég vil. KvenréWndafélag íslands, 1993.
Sigríöur Th. ErlendsdóWr: „Hérhófu verk afdreng-
skap ísiands dætur..." Morgunblaöiö, 24. nóvem-
ber 1990.
Auöur StyrkársdóWr: Barátta um vald. Háskólaút-
gáfan, 1994.
Ingibjörg
H. Bjarnason
Bríet
Bjarnhéðinsd.