Vera - 01.10.1997, Blaðsíða 33

kvæmd íslenskra stjórnvalda hefur sætt
gagnrýni og því verið haldið fram að þau
hafi ekki með fullnægjandi hætti framfylgt
þessari tilskipun. Það er því áhugavert að
kynna innihald hennar.
Mörg ákvæði snúa að vinnuvernd barns-
hafandi kvenna og kvenna með barn á
brjósti. Ákvæði er um skyldu atvinnurek-
enda til að breyta tímabundið vinnuskil-
yrðum og vinnutíma konu við þessar að-
stæður vegna öryggis
hennar og heilbrigðis
eða til að gera viðeigandi
ráðstafanir til að fela
henni önnur störf. Verði
ekki við komið slíkum
breytingum skal konan
eiga rétt á leyfi frá störf-
um. Þessi ákvæði taka
ekki einungis til barns-
hafandi kvenna heldur
einnig ef öryggi konu og
heilsu er hætta búin í
starfi sínu að afloknu
fæðingarorlofi. Öll rétt-
indi samkvæmt kjara-
samningi skulu haldast, þ.m.t. launa-
greiðslur eða bætur í samræmi við innlenda
löggjöf og/eða venjur. Settar hafa verið við-
miðunarreglur hér á landi um það hvenær
vinnuaðstæður teljast ógna öryggi og heilsu
konu. Þessar reglur, sem því miður eru ekki
mjög skýrar, geta verið mikilvægur stuðn-
ingur við konur sem starfa við erfið, slít-
andi störf. Kynning reglnanna á meðal
kvenna, forystumanna stéttarfélaga og at-
vinnurekenda er því ákaflega brýn.
I tilskipuninni er að finna ákvæði er
varða fæðingarorlof sem eru nýmæli fyrir
okkur. Á síðastliðnum árum hafa nefndir á
vegum heilbrigðis- og tryggingamálaráð-
herra unnið að heildarendurskoðun laga og
reglna um fæðingarorlof hér á landi en
breytingar ekki náð fram að ganga. Itrekað
hefur verið bent á að þessi mál séu í mikl-
um ólestri hér á landi, m.a. að því er varð-
ar rétt feðra og þann mun sem er á greiðsl-
um til kvenna eftir því hvar þær starfa. I
framkvæmdaáætlun ríkisstjórnarinnar til
fjögurra ára, um aðgerðir til að koma á
jafnrétti kynja tímabilið 1993 til 1997,
kemur fram sú stefna að jafna eigi þennan
mun. Eitt af því sem veldur áhyggjum er
hve ákvæði um fæðingarorlof eru dreifð í
mörgum lögum og reglugerðum hér á
landi. Með því er erfitt fyrir bæði konur,
stéttarfélög þeirra og atvinnurekendur að
þekkja rétt sinn og skyldur. Ég tel því brýnt
að á þessum málum verði tekið og eru þau
nýmæli sem er að finna í þessari tilskipun
enn eitt tilefni heildarendurskoðunar.
Full laun eða sambærileg
við sjúkrabætur almanna-
trygginga?
En liver eru þá þessi nýmæli? Nefna má
ákvæði eins og rétt kvenna til fjarvista frá
vinnustað vegna mæðraskoðunar. Þegar
eru nefnd ákvæði um tilflutning í starfi og
bann við tilteknum störfum. Tilskipunin
leggur á aðildarríkin að ákveða hvort hluti
orlofs skuli tekinn fyrir áætlaða fæðingu
barns. Hér á landi er heimilt að taka allt að
einum mánuði fyrir áætlaða fæðingu barns
gegn samsvarandi skerðingu á orlofi eftir
fæðingu. I Iangflestum ríkjum Evrópusam-
bandsins eru konum tryggðar ein til fjórar
vikur fyrir áætlaða fæðingu barns sem hef-
ur engin áhrif á lengd or-
lofsins. Islensk löggjöf
fullnægir vissulega
ákvæðum tilskipunar-
innar að þessu leyti en er
mun veikari en hjá þeim
löndum sem við viljum
bera okkur saman við.
Það atriði sem hins
vegar hefur verið hvað
mest til umfjöllunar í
fjölmiðlum er 11. gr. til-
skipunarinnar sem fjallar
um greiðslur í fæðingar-
orlofi. Þar segir að
greiðslur til kvenna í
fæðingarorlofi teljist hæfilegar ef þær
tryggja a.m.k. jafnmiklar tekjur og kona
fengi í veikndafríi, hugsanlega bundið við
eitthvert hámark í samræmi við innlenda
löggjöf eða venjur. Islensk stjórnvöld hafa
túlkað ákvæðin svo að nægilegt sé að
tryggja greiðslur sem séu sambærilegar
sjúkrabótum almannatrygginga. Aðrir telja
að túlka beri ákvæðin þannig að greiðsl-
urnar eigi að vera sambærilegar þeim sem
starfsmaður nýtur vegna veikinda, en sam-
kvæmt löguin nr. 19/1979 skal starfsmaður
njóta fullra launa í veikindum í einn til þrjá
mánuði eftir lengd ráðningar. Kona eigi því
rétt á að halda fullum launum þær 14 vik-
ur fæðingarorlofs sem tilskipunin tilgreinir,
eða að vissu hámarki
verði slíkt hámark sett.
Hér verður ekki lagt mat
á hvort framkvæmd til-
skipunarinnar telst full-
nægjandi. í mínum huga
er túlkun stjórnvalda
a.m.k. eins þröng og
nokkur kostur er og ég tel
hana ekki í samræmi við
yfirlýsta stefnu stjórn-
valda eins og hún birtist í
framkvæmdaáætlun rík-
isstjórnarinnar. 1 skýrslu
frá árinu 1995 um frant-
kvæmd tilskipunar 92/85, sem unnin var af
sérfæðingahópi skipuðum lögfræðingum
frá öllum aðildarríkjum Evrópusambands-
ins, kemur fram að öll ríkin taka mið af
laununt konu við ákvörðun greiðslu en
greiða ekki bætur tengdar fjölda vinnu-
stunda sem kona hefur unnið fyrir fæðingu,
eins og gildir fyrir stóran hóp kvenna hér á
landi. Réttur íslenskra kvenna þessar 14
vikur sem tilskipunin tryggir og ekki njóta
launa frá vinnuveitenda er því lakari en í
öðrum ríkjum Evrópusambandsins.
Tilskipun um foreldraorlof
í júní 1998 mun koma til framkvæmda til-
skipun Evrópusambandsins um foreldraor-
lof. Félagsmálaráðherra hefur lýst yfir vilja
sínum til að þessi tilskipun verði hluti EES
samningsins en málið er til skoðunar hjá
stjórnvöldum. Með henni verður báðum
foreldrum tryggður sjálfstæður réttur í þrjá
mánuði til fjarveru af vinnustað vegna um-
önnunar barns undir vissum aldri. Hvert
ríki þarf að útfæra tilskipunina nánar en
ekki eru tryggðar greiðslur í leyfinu, ein-
ungis leyfi. Verði þessi tilskipun lögleidd
hér á landi er kornið enn eitt tilefni þess að
sett verði löggjöf um leyfi frá störfum
vegna meðgöngu og fæðingar barns sem er
í samræmi við þá réttarþróun sem er í ná-
grannaríkjuin okkar.
Tillaga að tilskipun um
sönnun í jafnréttismálum.
Að lokum örfá orð um tillögu að tilskipun
um sönnun í málum er varða mismunun
vegna kynferðis og um óbeina mismunun.
Rök framkvæmdastjórnarinnar fyrir því að
leggja fram tillöguna eru þau, að þrátt fyr-
ir skýran lagatexta Evrópusambandsins og
aðildarríkja þess þá sé kynbundið misrétti
enn til staðar. Þekking einstaklinga á rétti
sínum sé enn takmörkuð og því mörgum
ekki tryggð þau grundvallarrétdndi sem
Iöggjöf Evrópusambandsins byggir á. Hér
skipti sönnun miklu, ekki síst vegna þess að
oft væri það einungis á færi atvinnurek-
anda að leggja fram nauðsynlegar upplýs-
ingar og gögn. Annað mikilvægt vandamál
væri skilningur og notkun á hugtakinu
óbein mismunun sem er að finna í ýmsum
tilskipunum Evrópusainbandsins. Þá væri
tilskipun um sönnun í samræmi við þá
stefnu sambandsins að
tryggja samræmda laga-
túlkun í aðildarríkjun-
um og til þess fallin að
auðvelda beitingu meg-
inreglunnar um jafna
stöðu óháð kyni. Til-
skipunin myndi einnig
tryggja að þau
dómafordæmi sem
dómstóllinn hefur mót-
að, skili sér til dómstóla
aðildarríkjanna.
Verði tilskipunin sam-
þykkt mun hún skylda
aðildarríkin til að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir í samræmi við innlent dómskerfi
sem tryggi ákveðnar reglur um sönnun og
stöðu hvors málsaðila. Málum þar sem
reynir á óbeina mismunun hefur fjölgað
mjög fyrir Evrópudómstólnum og því skil-
greining hugtaksins mikilvæg. Ekki er vafi
á að samþykkt þessarar tillögu muni auð-
velda nteðferð þessara mála, bæði fyrir
kærunefnd jafnréttismála og dómstólum.
Oll ríkin taka miö af laun-
um konu við ákvörðun
greiðslu en greiða ekki
bætur tengdar fjölda
vinnustunda sem kona
hefur unnið fyrir fæðingu,
eins og gildir fyrir stóran
hóp kvenna hér á landi.
Réttur íslenskra kvenna
þessar 14 vikur sem til-
skipunin tryggir og ekki
njóta launa frá vinnuveit-
enda er því lakari en í
öðrum ríkjum Evrópusam-
bandsins.
tfcra 33