Vera - 01.06.2001, Blaðsíða 18

Fjölbreytni auðgar
Guðrún Pétursdóttir, forstöðumaður Miðstöðvar nýbúa
Kynþáttafordómar
og leidir til að vinna gegn þeim
í hugum margra vesturlandabúa er rasismi eða kynþótta-
fordómar útdautt fyrirbæri. Sumir tengja rosismonn við
nasistatímann í Þýskalandi, aðrir við KuKuxKlan hreyfing-
una í Bandaríkjunum eða ofbeldisfulla nýnasistahópa. En
rasisminn er margslungið fyrirbæri og hafa birtingarmynd-
ir hans breyst og þróast í samræmi við breytingar samfé-
lagsins. I dag er honum komið ó framfæri eftir formlegum
og óformlegum leiðum. Formlegu leiðirnar eru pólitískar
ókvarðanir, fjölmiðlar og í gegnum menntakerfið. Oform-
legu leiðirnar eru t.d. vegna óhrifa fró fjölskyldunni, vinum,
ó skemmtistöðum eða önnur persónuleg samskipti.
í fjölmiðlum í Skandinavíu og á íslandi er oft fjallað
um innflytjendur sem „vandamál". Þeir koma til
landsins og það verður til vandamál. Það sem hefur
hins vegar minna verið rætt um er ábyrgð innfæddra
á þeim árekstrum sem upp geta komið milli menn-
ingarhópa. Eitt af því sem veldur árekstrum eru for-
dómar. Orðið for-dómar felur í raun í sér merkingu
þess, þ.e. við dæmum fyrir fram, dæmum eitthvað-
/einhvern sem við þekkjum ekki. En þá vaknar spurn-
ingin: Hvernig er það hægt? Hvernig er hægt að
dæma eitthvað eða einhvern sem maður ekki þekkir?
Hvernig er hægt að mynda sér skoðun á einstaklingi
eða jafnvel hópi fólks án þess að þekkja hann eða
hafa nokkra möguleika á að þekkja allan hópinn? Það
getum við vegna þess að við höf-
um gert okkur ákveðnar hug-
myndir af viðkomandi manneskju
eða hópi, myndir sem við lærum
að trúa og festast í hugum okkar.
Myndirnar fáum við víða úr um-
hverfinu, t.d. úr bókum, kvik-
myndum, teiknimyndasögum og
ekki síst fjölmiðlum. Þessar
myndir köllum við „staðalmyndir" (stereotypes).
Einföld lýsing á því ferli sem á sér stað og veldur á-
rekstrum f mörgum tilfellum er eitthvað á þessa leið:
Fyrsta skrefið eru þær staðalmyndir sem við iærum af
umhverfinu um fóikaf ólíkum uppruna en þessar
staðalmyndir eru stór hluti af félagsmótun barna á
vesturlöndum. Með þessar myndir í huga þykjumst
við vita nákvæmlega hvernig einhver ákveðinn hópur
fólks ER, jafnvel þótt við höfum aldrei kynnst neinum
sem afeinhverjum ástæðum hefur verið flokkaður inn
í þann hóp. Við þessa flokkun eru notuð ýmis ein-
kenni, t.d. er flokkað eftir menningu, trú, uppruna,
hegðun eða eftir útlitseinkennum eins og húðlit, lík-
amsstærð, hárgerð eða öðrum einkennum. Þegar er
t.d flokkað eftir útlitseinkennum eða uppruna eru öll-
um einstaklingum sem teljast til þess hóps gefnir
ákveðnir eiginleikar, svo sem latir, duglegir, gáfaðir,
skemmtilegir, frekir o.s.frv. Þannig verður til staðal-
mynd um hóp fólks sem á ekkert annað sameiginlegt
en að vera með ákveðin sameiginleg útlitseinkenni
eða að vera fætt í sömu heimsálfu. Staðalmyndirnar
gera okkur í raun kleift að dæma án þess að þekkja.
Ef við höfum engar staðalmyndir til að fara eftir þá
getum við heldur ekki dæmt.
Þegar einstaklingur eða hópur fólks er dæmdur
eftir staðalmyndum en ekki sem einstaklingur þá er
um að ræða fordóma. Þannig má segja að forsenda
allra fordóma sé staðalmyndir og vil
ég sérstaklega benda fjölmiðlum á
ábyrgð þeirra í myndun staðal-
mynda og þar með fordóma. Oft er
um að ræða fréttir sem við tökum
varla sérstaklega eftir af því að þær
snerta okkur ekki beint, en þeir ein-
staklingar sem flokkaðir hafa verið
undir þann hóp sem fjallað er um
líða beint fyrir fréttaflutninginn. íslenskir fjölmiðlar
taka nær undantekningarlaust fram í fréttum sínum af
hvaða þjóðerni afbrotamenn eru, eða hvort þeir eru
af erlendum uppruna. Smám saman verður til sú
staðalmynd að útlendingar fremji oftar glæpi en inn-
fæddir. Þessar staðalmyndir eru síðan forsenda for-
dóma í hugum fólks. Hættan sem felst f fordómum er
fólgin í þeirri staðreynd að fordómar í hugum fólks
eru oftast næsta skref á undan mismunun, þ.e. við
látum fordómana í hugum okkar hafa áhrif á hegðun
og framkomu gagnvart fólki sem tilheyrir ákveðnum
hópi fólks.
Þegar einstaklingur eða
hópur fólks er dæmdur
eftir staðalmyndum en
ekki sem einstaklinqur bó
er um að ræða fordóma.
i
i
i
18