Vera - 01.06.2002, Qupperneq 72

vera
bréf frá ameríku
Bryndís Schram
Vinnur konan
ekkert?
í Sundstrætinu og Cincinnati
72
„Vinnur konan ekkert?" var spurt
á ísafirði fyrir þrjátíu árum. Þessi
kona var ég, undirrituð. Yngsta
barnið mitt var rúmlega eins árs,
næsta þriggja, þriðja fimm og það
elsta tólf ára. Ég kenndi frönsku
og latínu við menntaskólann. En
það þótti víst ekki merkilegt starf.
Ég átti að vera að vinna, taka þátt
í að bjarga aflanum frá skemmd-
um eða standa við færiband í
frystihúsinu. Allt annað var bara
dútl. Hvað þá heldur að bjástra
við börn.
Mamma mín ól upp sjö börn.
Aldrei hafði hún launað starf en
mikið held ég hún hafi sparað
honum pabba árin sem börnin
voru að vaxa. Heimilið var eins
konar verkstæði þar sem allt var
búið til á staðnum. Ullin úr sveit-
inni var notuð til þess að prjóna
nærbuxur og boli, sokka, húfur og
vettlinga á allan hópinn. Kjólarn-
ir mínir - jafnvel kápurnar - voru
saumaðar upp úr gömlum fatnaði
af foreldrum og frænkum. Við
krakkarnir sóttum fiskinn í búð-
ina með hausi og hala og öllu þar
á milli. Mamma flakaði sjálf, eða
bar hann á borð eins og hann
kom af skepnunni. Maður lærði
fljótlega að velja réttu bitana og
sneiða hjá beinunum.
A haustin var tekið slátur sem
entist allan veturinn. Við fórum
líka í berjamó og tíndum slík reið-
innar ósköp að það leið sjaldan sá
dagur að við ekki borðuðum sultu
- sultu á brauðið, sultu með kjöt-
bollunum. Á morgnana var hellt í
okkur berjasafti til að bæta lýsis-
bragðið. Mamma trúði því nefni-
lega að við fengjum fallega húð af
berjaáti. Og svo var það rabbarbari
og rifsber. Hver einasta krukka í
geymslunni undir tröppunum var
vandlega merkt fallegri skrift
móður minnar.
„Vinnur konan ekkert?“
spurðu Isfirðingar.
Og var það nema von að
mennirnir spyrðu? Barneignir
hafa aldrei þótt tiltökumál heima
á Fróni. Flest heimili til sjávar og
sveita voru mannmörg í den tid.
Nógir til að annast uppeldi allra
þeirra barna sem skutust inn í
heiminn óumbeðin. Húsmæður
höfðu annað að gera en eltast við
duttlunga barna sinna.
Börnin á Isafirði á þeim árum,
sem ég var þar, gengu með lykil
um hálsinn eða sníktu sér út mat-
arbita hjá ömmu eða frænku í há-
deginu. Ég átti hvorki ömmu né
frænku á ísafirði.
Þegar mamma mín var að ala
upp sín börn á árunum eftir stríð
þótti það sjálfsagt að konan væri
heima. Það hefði verið fáránlegt
að fara út að vinna. Pabbi hefði
aldrei sætt sig við það. Það var
honum stöðutákn að eiga fallega
konu og sjö börn sem hann einn
sá fyrir.
Þegar ég stóð svo í sömu spor-
um voru tímarnir að breytast.
Barneignir skyldu takmarkaðar.
Konan skyldi velja. Kominn tími
til. Aldrei kom annað til greina en
að vera í launuðu starfi. Það
þurfti tvo til að sjá fyrir heimili.
Sjálfsvirðingin var í húfi. Og
fjandinn hafi það, mér fannst satt
að segja miklu merkilegra að
kenna frönsku en að puða í fiski
(þó að það væri verr launað). Og
ég tala nú ekki um að eyða hluta
úr deginum með börnunum mín-
um, (þó svo að það væri ólaunað).
Þessi atvik frá löngu liðnum
árum komu mér í huga þegar ég
heyrði um daginn viðtal í útvarp-
inu við níu barna móður frá
Cincinnati, Ohio, sem sagði eitt-
hvað á þessa leið: „Ég hef aldrei
unnið neitt.“
Þeir hugsa sem sagt svipað í
Cincinnati og Sundstrætinu, varð
mér að orði.
„Vinnur konan ekkert?" Hún
hafði þó komið níu börnum til
manns.
Vinna eða ekki vinna. Þessi
spurning brennur á allra vörum
nú í sumarbyrjun. Fyrir hinu
bandaríska alþingi liggur frum-
varp sem á að neyða einstæðar
mæður til að fara út á vinnumark-
aðinn, hverfa af framfæri félags-
málastofnana. Ekki ný lög en nú á
að herða á þeim. Vinnuskyldan
verður aukin. Konum er gert skylt
að stunda launaða vinnu í fjörutíu
tíma á viku. (En barnagæslan
kostar meira á klukkustund en
lágmarkslaunin sem þær fá). Svo
er þeim eindregið ráðlagt að taka
hluta af vinnuskyldunni í starfs-
þjálfun, en hver á að borga nám-
skeiðsgjaldið? Starfsþjálfun er
sjálfsagt munaður sem fáar ein-
stæðar mæður hafa efni á.
Á kreppuárunum setti Roose-
velt lög um ellilífeyri sem bjarg-
aði ekkjum Ameríku frá örbirgð.
Eftir stríð voru sett skattalög sem
hvöttu mæður til að sinna upp-
eldi barna sinna inni á heimilun-
um. Móðurhlutverkið var metið
að verðleikum. Það var talin
vinna að ala upp börn. Nú er aft-
ur komið að tímamótum. Móður-
hlutverkið einskis metið. Það er
ekki talin vinna að ala upp börn.
Og þó! Þetta er ekki alveg rétt
þegar grannt er skoðað. Það fer
nefnilega eftir því hver á í hlut.
Það gilda ekki sömu reglur um
millistéttarkonu í farsælu hjóna-
bandi og einstæða móður i
slömmum stórborgarinnar.
Um hina menntuðu konu sem
snýr af vinnumarkaðnum inn a
heimilið er sagt - „Hún lók móð-
urhlutverkið fram yfir völd og