Freyr - 01.12.1948, Blaðsíða 8

346
FREYR
BJARNI BJARNASON:
Fræðsla og menning í sveitum
Erincii, flutt á bœndaviJcunni 10. marz 1948.
FYRRI HLUTI.
Ég hefi færst talsvert í fang með því að
taka að mér að flytja erindi um fræðslu
og menningu í sveitum.
Öllum má vera ljóst, að svo umfangs-
mikið efni verður ekki krufið til mergjar
í hálfrar stundar erindi. Ég gríp því í er-
indi þessu einstaka þætti varðandi sveit-
irnar eins og þeir koma mér fyrir sjónir
nú á tímum. Þótt ég viti að erindi þessu
sé mjög áfátt í mörgu, raskar það ekki
þeirri ábyrgð, sem raunverulega hvílir á
hverjum hugsandi manni, en hún er sú
að gera sér nokkra grein fyrir þeim svip,
sem er á þjóðlífinu á hverjum tíma. Ég
skýt mér undan því að gera ályktanir, en
mun nefna nokkrar staðreyndir, getur svo
hver og einn lagt í orð mín þá merkingu,
sem honum sýnist.
Um fræðslu í sveitum veit ég nokkuð en
minna um menninguna.
Orðið menning er líka vandakind, og
þótt reynt sé að skýra þetta orð, sem ég
þó sleppi hér, mun samt vera æði per-
sónulegt hvað hlýtur þann dóm að vera
menning eða bera menningarblæ. Þetta
mun einnig vera enn breytilegra eftir
því, sem landið er strjálbýlla og þjóðin
einangraðri. Sérkenni manna varðveitast
betur við slík skilyrði, og af því leiðir meðal
annars, að ekki eru alls staðar haldnir
sömu siðir eða daglegir hættir, og fólkið
í sama landi getur því orðið býsna ólíkt
vegna misjafnra staðhátta og ólíkra lífs-
kjara.
Á sama hátt og frjálst líf er öllum eðli-
legra og skemmtilegra er það líka á viss-
an hátt vandasamara, menn lifa meira upp
á eigin ábyrgð en þegar allt er steypt í
sama form og líf manna hlýtur einskonar
sameiginlegan mælikvarða, eins og vagn-
hjól eða skrúfa.
Sérkenni þau, sem mönnum eru með-
fædd, eru máttvana menn að bjástra við
að breyta í vélræna þjónustu við örfáa
stundar drottnara. Nái múgsálaröflin að
hremma fólkið í sveitum á landi hér, líð-
ur ekki á löngu þar til engir íslendingar
eru til. Fegurð og náttúrugæði landsins
hafa mótað þjóðina, einnig harka lands-
ins og blíða. Hver einstaklingur hefir not-
að það vit, sem lífsbaráttan veitti honum,
ásamt reynslu forfeðra hans, til að ná
gæðunum, að vísu einatt torsóttum. Nátt-
úrugæði íslands telja sumir menn fánýt
og fábreytt. Þetta er þó mjög á annan
veg. Fróðum mönnum hefir talizt svo til,
að milljón menn gætu lifað á landbúnaði
einum. Eitt er víst, að í hrynjandi fossum
landsins býr afl. Verði því breytt í raf-
magn getur það tendrað ljós, gefið hita
og auðveldað margskonar heimilisstörf og
iðju í sveitum eigi síður en í bæjum. Er
sorglegt til þess að vita hve margir ganga
með þá svikulu von, að hvarvetna sé betra
að lifa en í sveit á íslandi.
Valdamenn landsins hafa horft á það