Andvari - 01.01.2010, Blaðsíða 79

ANDVARI
AÐKOMUMAÐUR f ÍSLANDSSÖGUNNI
77
spjátrungi.33 í svipaðan streng tekur ritdómari Lögbergs sem segir umsvif
Jörundar til marks um aumingjaskap landsmanna í upphafi aldarinnar.34
Þó að menn væru greinilega ekki sáttir við að Jörundur hafi siglt undir
fölsku flaggi, var ekki hægt að neita því að hann losaði landsmenn undan
stjórn Dana um stutt skeið. Menn fóru að veita þeim þætti meiri athygli í þjóð-
ernisumræðunni þegar leið að aldamótunum 1900. Það sést einna best í kvæði
Þorsteins Erlingssonar um Jörund sem birtist í Þyrnum árið 1897, en þar
átelur skáldið íslendinga fyrir að hafa beygt sig aftur undir stjórn Dana eftir
að Jörundur hvarf úr landi.35 Þá fóru menn einnig að setja spurningarmerki
við möguleika Dana til að verja ísland gegn valdaræningjum og erlendum
herjum á stríðstímum, og bentu þá á byltingu Jörundar 1809 sem dæmi um
vanmátt þeirra í þessum efnum.36 Andúðin gagnvart Dönum kom einnig fram
árið 1909 þegar liðin voru 100 ár frá valdatíð Jörundar, en af því tilefni segir
í grein í Þjóðólfi þann 1. janúar það ár að Danir hafi hæðst að íslendingum
fyrir „þann aumingjaskap“ að hafa látið blekkjast af Jörundi sumarið 1809.
Hvetur greinarhöfundurinn til þess að landsmenn standi fast á sínum réttinda-
málum í samningum við Dani og víki hvergi.37 í Þjóðviljanum sama ár er rætt
stuttlega um afmælið og sagt að landsmenn hafi ekki nýtt sér tækifærið við
byltingu Jörundar þjóðinni til góðs.38
í upphafi 20. aldar voru gefnar út ýmsar stuttar kennslubækur í íslandssögu
sem allar fjölluðu um Jörundartímann á afar knappan máta: Halldór Briem tók
saman Ágrip af íslandssögu árið 1903 þar sem greint var frá veru Jörundar í
örstuttu máli, einkum þó ógnandi tilburðum hans,39 og ári síðar tók Bogi Th.
Melsteð saman Stutta kennslubók í íslendingasögu handa byrjendum þar sem
hann sagði að Jörundur hefði reynt að hæna landsmenn að sér með loforðum
um frelsi, sjálfstæði og skuldauppgjöf og ýmsum endurbótum. Bogi nefndi að
landsmenn hefðu verið varnarlausir og að þeir hefðu talið að bresk stjórnvöld
stæðu að aðgerðunum, en segir jafnframt að einstakir menn hafi viljað ráðast
að Jörundi.40 Árið 1915 kom íslandssaga Jóns Aðils fyrst út, en þar er stuttur
kafli um Jörund sem er í bókinni kallaður „hinn mesti ævintýramaður“ og
athafnir hans raktar í stuttu máli, en í lok kaflans segir að erfitt sé að sjá hvað
hafi eiginlega vakað fyrir Jörundi með valdaráni sínu 41 Ári síðar kom út
Islandssaga handa börnum (síðara hefti) eftir Jónas Jónsson frá Hriflu sem
segir að Jörundur hafi látið „óspaklega“, hann hafi heimtað hesta af bændum
á leið sinni norður í land og haft skambyssu á lofti, en „raunar gerði hann
engum mein, sem kjark hafði til að rísa gegn honum/42