Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1933, Side 98

78
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
þrotum árinu áður á kauphöllinni í
New York er stundum hefir komið
fyrir síðan. Félagið var nefnt Is-
lendingafélag, og kjörorðin voru:
Frelsi, Menning, Framíör—alt forn-
ir kunningjar frá félagsstofnunum
gömlum í sveitunum heima. Kjörorð
þessi áttu eftir að gefa heiti sitt,
ýmsum félögum er á gang komu
síðar svo sem kunnugt er. Fyrsta
fréttablað vort hér í álfu var nefnt
“Framfari”, fyrsti félagsskapur ís-
lendinga í Winnipeg var nefndur
Framfarafélag, — að ógleymdu
Menningarfélaginu í Dakota.
Félagsmenn, er dreyfðust strax
eftir 1875, fluttu með sér minning-
una um félagsstofnuina, og fundn,
eigi síður eftir að út í óbygðirnar
kom, til þarfarinnar á að halda
saman og glæða andlegt líf, inn-
byrðis sín á rneðal. Nóg var fá-
sinnið sanrt.
Sem að líkum lætur, þó hingað
væri komið, gat varla skýrst fyrir
mönnum að neinum verulegum
mun, hversu auðið yrði að ná því
takmarki er félagsskapurinn átti að
stefna að, en eigi dró það þó samt
úr löngun þeirra, til meira frjáls-
ræðis og framfara. Er félagsleiðin
brázt, til þess að komast að tak-
markinu, er var afar óljóst og
þokukent, varð afleiðingin stund-
um sú, að lokum, að auðveldasta
og eina leiðin til frelsisins þótti
vera að afneita öllum félagsskap og
hefir það einkennilega fyrirbrigði
eigi látið sig án vitnisburðar í þjóðlífj
voru. Fullur helmingur allra vestur
fluttra íslendinga, stendur utan við
allan félagsskap. En senn mun nú
sú afstaða fara að þykja ótrygg og
það skeið vera á enda runnið. Að
nýrri skýring á frelsi og framför-
um, er reynslan sem óðast að knýja
menn til að leita. Einangrunin er
sízt vænleg til framfarar og and-
legs þroska. Á orku og afkasta-
magn einstaklinganna eykur það
ekki, að geta ekki orðið samtaka
um neitt. Það finnur hver og einn
einasti maður sem með eigin kröft-
um ætlar sér að velta bjarginu úr
veginum.
Sú hugsjónin, sem vakti fyrir
stofnendum þessa fyrsta félags-
skapar, að vernda tungu og þjóð-
erni hefir orðið örlaga ríkust. Hún
hefir lifað og þroskast þrátt fyrir
byltingar og breytingar er gerst
hafa á þessum 60 árum. En við
hana hefir líka verið lögð einlæg-
ust viðleitni, þó um það sem ann-
að, eigi hafi allir orðið samtaka.
Nokkrir hafa varið fyrir hana öllu
æfistarfi sínu svo sem sumir kenni-
mennirnir og höfuð skáld vor. Það
er ekki lítill skerfur sem séra Jón
Bjarnason lagði til þeirra mál, það
er rneir en brýningin ein er eg gat
um í hinni fyrstu predikun hans. Þá
mun og flestum ógleymanlegt verk
Stephans G. Stephanssonar, ræður
hans, ritgerðir og ljóð. Hann hreyfði
aldrei svo tali, hann ritaði aldrei
svo staf, að ekki væri hann með því
að hvetja menn til kynna af ís-
lenzkri tungu, og blása lífsanda í
þjóðernismeðvitund þeirra. “Þótt
þú langförull legðir sérlivert land
undir fót,” er talað til samferða-
mannanna, vesturfaranna, pílagríma
næturinnar er voru að fálma eftir
ljósinu. Og kynslóðum framtíðar-
innar, er varðveita eldinn helga,
boðaði hann fyrirheitin um eilífa
erfð, fegursta landsins I heimi:
“Nóttlausa voraldar veröld
Þar sem víðsýnið skín.”