Fréttablaðið - 10.11.2012, Blaðsíða 28

10. nóvember 2012 LAUGARDAGUR28
Skammt um liðið
en samt svo langt
Yfirlitsritið Ísland í aldanna rás 2001-2010 eftir Björn Þór Sigbjörnsson og
Bergstein Sigurðsson er væntanlegt frá Forlaginu á næstunni. Þótt áratugarins
sé líklegast helst minnst fyrir útrásina, uppganginn sem tengdist henni og alls-
herjarhrun gerðist margt fleira á þessum árum. Fréttablaðið fékk að glugga í
ritið og rifjar upp örfáa bautasteina tíðarandans frá ofanverðum áratugnum.
Bloggheimar byrja að loga
Sú var tíðin að samfélagsþátttaka og sjálfstjáning á netinu var ekki
hluti af daglegu lífi meirihluta Íslendinga en á því varð breyting á
fyrsta áratug aldarinnar þegar bloggið komi til skjalanna. Bloggs-
ins var fyrst getið í á prenti á Íslandi í Morgunblaðinu í ágúst
2001 þegar blaðamaður ræddi við fjóra af þeim „tugum Íslendinga“
sem fengust við þessa nýstárlegu iðju, að blogga eða skrifa „vef-
leiðara“ eins og það var líka kallað. Framhaldið þekkjum við. Áður
en langt um leið voru þúsundir manna farnar að deila hugðarefn-
um sínum á aragrúa bloggsíðna. Markaðsöflin reyndu vitaskuld að
gera sér mat úr nýjabruminu. Fyrstir voru líklega bókaútgefend-
ur. Fyrir jólin 2002 kom út bókin Vaknað í Brussel eftir bloggar-
ann Elísabetu Ólafsdóttur – Betu rokk – sem útgefandinn auglýsti
sem „fyrstu bloggbókina“ (þótt bókin væri að mestu byggð á tölvu-
pósti). Bókin fékk blendnar viðtökur; margir kunnu ekki að meta
slangurskotinn og óformlegan stílinn, sem
ritstjóri bókarinnar kallaði
„[f]yrsta afsprengi nýrr-
ar textavitundar sem
er að fæðast á blogg-
síðunum á netinu“.
Talsverð umræða um
svonefndar bloggbók-
menntir spunnust í
kjölfarið um „blogg-
bókmenntir“.
Nektardansinn kveður
Nektardansstaðir höfðu aldrei verið fleiri á Íslandi
en í upphafi 21. aldar. Alls voru sjö strippstaðir
á landinu vorið 2002, þar af fjórir í Reykjavík.
Í maí 2002 bannaði borgarstjórn einkadans á
nektardans stöðum borgarinnar með breytingu á
lögreglusamþykkt. Ástæðan var að sögn borgar-
stjórnar „sterkar vísbendingar“ um að vændi þrif-
ist í skjóli einkadansins. Þrír af fjórum nektar-
dansstöðum lögðu upp laupana í framhaldinu, allir
nema Óðal við Austurstræti. Ásgeir Þór Davíðsson
lokaði stað sínum Maxim‘s í Reykjavík og flutti
starfsemina á Goldfinger í Kópavogi. Tekist var
á um lögmæti bannsins fyrir dómstólum, sem
úrskurðuðu á endanum borgaryfirvöldum í vil.
Krúttin fæðast
Hugtakið „krúttkynslóðin“ birtist fyrst í desemberhefti
Mannlífs 2002. Hugtakið vísaði til menningarkima sem
þá hafði sprottið fram og „minnir dálítið á Stubbana“
en þeir sem honum tilheyrðu áttu það flestir sameig-
inlegt að fást við listsköpun eða að vinna í plötubúð-
um eða á kaffihúsum. Hið dæmigerða krútt var inn-
hverft náttúru barn sem talaði með barnslegri röddu,
gekk helst í notuðum, snjáðum fötum, gjarnan með lopa-
húfu, reykti vafðar sígarettur, hlustaði á tónlist sem var
fallega einlæg og framúrstefnuleg og hélt til á Sirkus
og Kaffibarnum þar sem allir voru „öðruvísi“. Helstu
fulltrúar krúttanna voru hljómsveitir á borð við Sigur
Rós og Múm.
Tvíefldir femínistar
Aukinn kraftur hljóp í kvenfrelsisbaráttuna í byrjun áratugar-
ins, til dæmis með stofnun Femínistafélags Íslands í mars 2003.
Félagið, sem hafði það að markmiði að „beita handafli“ til að knýja
á um jafnrétti kynjanna á öllum sviðum, tók strax til óspilltra mál-
anna og stóð fyrir viðburðum til að vekja athygli á málum á borð
við kynbundið ofbeldi, vændi, launamun kynjanna, staðalímyndir,
klámvæðingu og aðrar birtingarmyndir kynjamisréttis. Femínistar
áttu (og eiga) sér ófáa gagnrýnendur, sem fannst þeir draga upp of
dökka mynd af hlutskipti kvenna og vilja ganga of langt til að rétta
hlut þeirra. Fá umræðuefni voru reyndar jafn líkleg til að vekja
heiftúðlegar deilur á netinu og femínismi, sem sumir töldu einmitt
til marks um að boðskapur femínista hefði hitt í mark og komið við
kaunin á feðraveldinu.
Áratugur krimmans
Hin nýtilkomna íslenska glæpasaga
var sú bókmenntategund sem bar
höfuð og herðar yfir aðrar á áratugn-
um sem leið, að minnsta kosti hvað
vinsældir áhrærði. Íslenska glæpa-
sagnabylgjan hófst um miðjan 10.
áratuginn með Arnald Indriðason
í fararbroddi. Vatnaskil urðu árið
2000 þegar Mýrin, fjórða bók hans,
sló í gegn og seldist í fimm þúsund
eintökum. Eftir það varð ekki aftur
snúið, vinsældir Arnaldar stigmögn-
uðust ár frá ári og brátt voru stak-
ar bækur hans farnar að seljast í
yfir 20 þúsund eintökum. Velgengni
Arnaldar var ekki bundin við Ísland;
árið 2001 fékk hann Gullrýtinginn,
ein virtustu glæpasagnaverðlaun
Bretlandseyja, og árið eftir Gler-
lykilinn, norrænu glæpasagnaverð-
launin. Fleiri krimmahöfundar létu
að sér kveða og náðu nokkrum vin-
sældum, til dæmis Árni Þórarins-
son, Yrsa Sigurðardóttir og Ævar
Örn Jósepsson. Sumum fagur kerum
þótti að vísu nóg um uppgang og
vægi glæpasögunnar á bókamark-
aði og töldu slíkt „léttmeti“ vera á
kostnað „alvöru bókmennta“. Aðrir
blésu á það og sögðu ófá bókmennta-
form fela í sér jafn beitta samfélags-
rýni og glæpasöguna, sem væri kær-
komin viðbót við bókaflóruna.
Stjörnuleitin að Kalla
Raunveruleikaþættir þóttu það heitasta í erlendri dag-
skrárgerð í upphafi nýrrar aldar, þar sem þættir á
borð við þrautakónginn Survivor og hæfileikakeppn-
ina American Idol áttu sviðið. Þættirnir nutu mikilla
vinsælda hér á landi. Árið 2003 tók Stöð 2 þá síðar-
nefndu og lagði upp í leit að besta söngvara landsins í
þættinum Idol stjörnuleit. Úrslitaþátturinn var hald-
inn í Vetrargarðinum í Smáralind í janúar 2004. Þar
sigraði Karl Bjarni Guðmundsson, 28 ára sjómaður
úr Grindavík, með miklum yfirburðum. Velgengni
hans í tónlistarbransanum reyndist þó endaslepp.
Kalli Bjarni hafði áður glímt við vímuefnavanda og
féll aftur í viðjar fíknarinnar. Hann hlaut tveggja ára
fangelsisdóm fyrir tilraun til kókaínsmygls árið 2007.
Lopapeysan slær í gegn
Þótt ullin hafi haldið á þjóðinni hita um aldir alda var nokkuð um
liðið síðan íslenska lopapeysan þótti beinlínis móðins. Á því varð
breyting veturinn 2004 til 2005 þegar lopapeysan sló í gegn, einkum
hjá ungu fólki. Þennan vetur stórjókst bæði sala á tilbúnum lopa-
peysum sem og lopa, sem fólk prjónaði sjálft úr. Vinsælastar voru
renndar peysur, með eða án hettu, hvítar í grunninn og með eða án
bekkjar. Vinsældir lopapeysunnar fóru síst rénandi, með tilkomu
fyrirtækja á borð við Farmers Market fór vegur hennar þvert á móti
vaxandi og verðlagið sömuleiðis hækkandi.
Smáralind opnuð
Klukkan tíu mínútur yfir tíu að morgni 10.
október 2001 hleyptu tvö börn úr Kópavogi,
Smári Páll Svavarsson úr Smárahverfi og
Linda Margrét Gunnarsdóttir úr Linda-
hverfi, straumi á Smáralind, stærstu versl-
unarmiðstöð landsins. Um 70 verslanir og
þjónustufyrirtæki voru þar til húsa og þakti
gólfflöturinn um 63 þúsund fermetra en
alls kostaði framkvæmdin um tíu milljarða
króna. Ytri hönnun hússins vakti nokkra
athygli og kátínu gárunganna, sem þótti
byggingin minna einna helst á risavaxinn
getnaðarlim og sá brandari rataði meðal
annars í áramótaskaupið það ár. Ljóst var
af ræðuhöldum við opnun Smáralindar að
menn gerðu sér glæstar vonir um framtíð
Smáralindar og þýðingu hennar fyrir land
og þjóð. „Frá og með þessum degi verður
Smáralind yfirbyggður miðbær Íslands,
spegill þjóðarinnar þar sem hún getur kom-
ist í snertingu við sjálfa sig,“ sagði Pálmi
Kristinsson, framkvæmdastjóri Smáralind-
ar. Um þýðingu Smáralindar sem þjóðar-
spegils skal ósagt látið, en að frátöldum
árunum 2002, 2006 og 2007 var verslunar-
miðstöðin rekin með tapi út áratuginn.